Բաւական էր, որ վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանը Անթիլիասում արտասանէր Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Արամ Ա. Կաթողիկոսի քահանայական ձեռնադրութեան 50-ամեակին նուիրուած իր ճառը, եւ ահա դաշնակցական հին, նոր եւ նորագոյն գրիչներ արտակարգ ոգեւորութեամբ արձագանգեցին նրա խօսքիՙ իրենց շահագրգռող մէկ եւ ընդամէնը մէ՛կ պարբերութեանը, իւրովսանն մեկնաբանելով այն եւ որպէս ցլամարտի կարմիր լաթ պարզելով Հայ Եկեղեցու միլիոնաւոր այն հետեւորդների դիմաց, որոնց համար, գիտակցաբար կամ բնազդօրէն, Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածինն է իրենց հայկական հաւատքի գլխաւոր կենտրոնը, իսկ վերջինիս ենթակայ թեմերն ու թեմական կառոյցներն ու եկեղեցիներըՙ հիմնաքարերը ազգային-եկեղեցական գործունէութեան:
Մէջբերեմ խնդրոյ առարկայ պարբերութիւնը, որը մաս է կազմում ի պատիւ Արամ Կաթողիկոսի Նիկոլ Փաշինեանի արտասանած ներբողականի.
«Մենք հիացած ենք Ձեր ստեղծագործ եւ լայնածաւալ աշխատանքով, որի արդիւնքում յաջողութեամբ կերտում էք Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան եւ նրա սփիւռքեան թեմերի ու թեմական կառոյցների երեկուայ ու այսօրուայ պատմութիւնը» :
Ընդամէնը այսքանը, որը սակայն բաւարար հիմք է թուացել, օրինակ, դաշնակցական վեթերան մտաւորական Կարօ Արմէնեանին ֆէյսպուքեան իր էջում վճիռ, աւելի ճիշդՙ դատավճիռ արձակելուՙ «Թեմերու հարցով շինծու եւ անպտուղ տարակարծութիւնները վերջ կը գտնեն» , եւ աւելացնելուՙ «Պրն. Վարչապետի այս վճռական ելոյթով հայրենի իշխանութիւնը միանգամընդմիշտ վերջ կը դնէ տարիներէ ի վեր քաշքշուող թեմերու- եւ յատկապէս Հիւսիսային ԱՄՆ-ի թեմական իրաւասութեանց- անպտուղ տարակարծութեանց խնդրին: Կեցցէ՛ք Պրն. Վարչապետ: Շարունակեցէ՛ք մաքրել սարդոստայնները հայ կեանքի բոլոր ոլորտներէն» :
Առայժմ մի կողմ թողնելով յայտնի գիտնականի ու նրան կրկնող անյայտ գիտունիկների նոր յայտնաբերած հին սարդոստայնը- ո՞ր սարդն է հիւսել նշեալ սարդոստայնը, ի՞նչպէս է հիւսել եւ ինչո՞ւ է հիւսել- նախ հարց տանքՙ կարելի՞ է վարչապետի, ո՛րեւէ վարչապետի սոսկական խօսքը հիմք ընդունել մեծադղորդ յայտարարելու, թէ «հայրենի իշխանութիւնը միանգամընդմիշտ վերջ կը դնէ» եզրակացութեան: Ճիշդ է, մերօրեայ Հայաստանում վարչապետը, թէկուզ պաշտօնակատար, թէկուզ շատ հզօր, բայց ամբողջ իշխանութիւնը չէ, մանաւանդ Ազգային-Եկեղեցական ժողովի՛ իշխանութիւնը չէ, որից սահմանազատուած է սահմանադրութեամբ: Ինչո՞ւ էք պետական իշխանաւորներին խառնում ներեկեղեցական, այն էլ թեմական խնդիրների ու նամանաւանդ «յատկապէս Հիւսիսային ԱՄՆ-ի թեմական իրաւասութեանց» վերաբերող խնդիրների մէջ: Ինչո՞ւ էք ընդհանրացնում, ըստ կամս մեկնաբանում վարչապետի յաւուր պատշաճի արտասանուած գնահատանքի ու շնորհաւորանքի խօսքը:
Սառը պատերազմի օրերին ու դրանից էլ առաջ, օգտուելով ամերիկեան քաղաքական ու նիւթական քաջալերանքներից, Հ. Յ. Դաշնակցութիւնն ինքն է հիւսել այդ «սարդոստայնները», կուսակցականացրել Հայ Եկեղեցու մի հատուածը, չի խորշել անգամ պատարագի մտնող թեմակալ առաջնորդին հէնց եկեղեցու ներսում դանակներով խողխողել տալուց, ոստիկանական սուիններով ու գաւազաններով սարսափի մթնոլորտ ստեղծելուց, իր կամքին ընդդիմացողներին «համայնավար» կամ «Մոսկուայի գործակալ» մակդիրներ տալով զրպարտելուց, գրաւել է ամբողջ թեմեր, եւ կամ, ուր որ ուժը չի պատել, կազմել այսպէս կոչուած մրցակցային հակաթեմեր: Իսկ պարսկահայոց պարագայում նոյն կուսակցութիւնը եղել է այնքան անողոք, որ Շահի իշխանութեան օրերին գրաւել է միանգամից պարսկահայ երեք թեմ եւ կցել Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեանը, ընդդէմ գնալով ե՛ւ օրինականութեանը, ե՛ւ պատմութեանը, ե՛ւ… աշխարհագրութեանը: Մի բանՙ որը չէր յաջողուել անել նոյնիսկ Շահ Աբբասին, որը Ս. Էջմիածնի Մայր Տաճարից քարեր էր բերել տալիս, որպէսզի նորջուղայեցիք իրենց կարօտն առնէին Մայր Աթոռից:
Արդ, ո՞վ է հիւսել այդ «սարդոստայնները», ի՞նչ անելու համար, Եկեղեցու միջոցով ազդեցութի՞ւն բանեցնելու, դրա՞մ հանգանակելու, թէ՞ նորահաս սերունդներին ամօթի ու շփոթի մատնելու համար:
Իսկապէս կարիք չկայ աջ ու ձախ ընկնելու, Հ.Հ. վարչապետին որպէս «տղա» կանչելու, նրան «սարդոստայնները» մաքրելու պարտականութիւն շնորհելու, յանցանքը ուրիշների մէջ փնտռելու: Բոլորը գիտեն «սարդոստայնների» հեղինակին: Առաջինը նա՛ պէտք է սկսի դրանք մաքրել, պարզապէս պետք է կամք ցուցաբերել:
Բոլորիս աչքի առջեւ թուլանում է համազգային մեր գլխաւոր կառոյցըՙ Հայ Եկեղեցին իր նուիրապետական բոլո՛ր աթոռներով, այդ թւումՙ Անթիլիասը, հակառակ նրա խարիզմատիկ Գահակալիՙ Արամ Կաթողիկոսի կրթաքարոզչական ու դիւանագիտական յիրաւի գերմարդկային ջանքերի:
Բոլորիս աչքի առջեւ ուծանում, Ազգային եկեղեցուց, իմաՙ ազգից, լեզուից ու հայրենիքից կտրւում է սփիւռքահայութեան 4-րդ սերունդը:
Իսկ ի՞նչ պիտի լինի 5-րդ սերնդի հետ: Սա՛ է ամենամտահոգիչը:
Եւ կարծում եմ, որ հէնց ա՛յդ մտահոգութեամբ է Արամ Ա. Կաթողիկոսը նոյն առիթով ու միեւնոյն շրջանակում հետեւեալ իմաստուն կոչը յղել. «Եկէ՛ք, հեռաւոր թէ մօտաւոր անցեալէն եկող տարակարծութիւններն ու զգայնութիւնները մեղմացնելու ու զանոնք գործնապաշտ մօտեցումով լուծման դրական ընթացքի մէջ դնելու մասին մտածենք» :
Ոչ միայն մտածենք, այլեւ գործե՛նք: Առաջին հերթին, այո, մաքրելով կուսակցականութեան «սարդոստայնները» մեր տաճարներից:
