Ազգային գաղտնիք բացայայտած չենք լինի, եթէ յայտարարենք, որ ամբողջ հայ ժողովուրդը՝ Մայր Հայրենիքում, վիրաւոր Արցախում ծուարած, թէ աշխարհի ամենատարբեր անկիւններում սփռուած, այսօր խորը անապահովութեան եւ անորոշութեան մէջ է գտնւում:
Իր ռազմական յաջողութիւններով եւ Թուրքիայի համագործակցութեամբ քաջալերուած Ատրպէյճանը ոչ մի առիթ բաց չի թողնում Հայաստանը սահմանային յարձակումների սպառնալիքի տակ պահելու համար, ինչը է՛լ աւելի է սրում հայերի անհանգստութիւնը, քանի որ դրանք սովորաբար անպատիժ են մնում:
Արցախեան 44-օրեայ պատերազմը բացայայտեց թերութիւնները մեր ժողովրդի, որ 1991 թուի անկախութեան հռչակումից ներշնչուած ապրում էր անհասկանալի մշտնջենական խանդավառութեան մթնոլորտում, տօնի վերածելով այդ խանդավառութիւնը, բայց մոռանալով, որ 1991-ի անկախութիւնը, ինչպէս դրանից առաջ 1918-ի անկախութիւնը, մեզ մատուցուել էր Հայաստանի շուրջ ծաւալուող քաղաքական որոշակի զարգացումների արդիւնքում եւ ոչ թէ որպէս հետեւանք դժուարայաղթահարելի ռազմական պայքարի:
Անկախութիւնը հալած իւղի տեղ էր ընդունուել, եւ ոչ թէ որպէս թանկարժէք նուէր, որն անհրաժեշտ էր պահպանել եւ պաշտպանել աչալուրջ ազգային պաշտպանութեան համակարգ ստեղծելով: Որպէս ազգային բարձրագոյն առաջնահերթութիւն, պաշտպանութեան նման համակարգը պէտք էր զգուշաւորութեամբ, բայց յարատեւօրէն բարելաւուեր՝ մշտական պատրաստուածութեան մէջ պահելու համար այն:
Քառասունչորսօրեայ պատերազմը ցաւալիօրէն բացայայտեց, որ անկախութիւնից յետոյ իշխանութեան եկած բոլոր վարչակարգերը, ներառեալ այժմեանը, անպատասխանատու ձեւով անտեսել էին իրագործել ազգային անվտանգութեան եւ պաշտպանութեան ռազմավարութեան էութիւնը հանդիսացող կենսական բաղադրիչները:
Չենք կարող այստեղ զսպել Իսրայէլի հետ համեմատութիւն կատարելու գայթակղութիւնը, քաջ գիտակցելով հանդերձ անհրաժեշտ մատչելի ռէսուրսների միջեւ եղած հսկայական տարբերութիւնները: Պէտք է նշել, որ 1948 թուին, երբ անկախացաւ, Իսրայէլը շատ աւելի վատ իրավիճակում էր, քան Հայաստանը 1991 թուին: Այդ ժամանակ Հրէաստանը հազիւ մէկ միլիոն բնակչութեամբ աղքատ, յետամնաց, անապատային մի երկիր էր՝ շրջապատուած բազմամիլիոն լաւ զինուած երդուեալ թշնամիներով, որոնք յանուն սրբազան նպատակի խորապէս երդուել էին ոչնչացնելու այդ նորափթիթ պետութիւնը:
Այսօր Իսրայէլը անառարկելիօրէն արդիական պետութիւն է՝ ճանաչուած ամբողջ աշխարհի կողմից: Ունի տասնապատիկ աւելի բնակչութիւն, առաջնակարգ տնտեսութիւն եւ գիտական ու արդիւնաբերական հարուստ համացանց, որտեղ պաշտպանութեանը յատկացուած բաղադրիչը այնքան բարձր է, որ նախանձն է շարժում աշխարհի գերտէրութիւնների: Դասը, որ ակնյայտօրէն կարելի է քաղել այն է, որ իր գոյութեան առաջին իսկ օրուանից Իսրայէլն իր պաշտպանութեան պատրաստուածութիւնը խոհեմաբար դարձրել է ազգային կարեւորագոյն առաջնահերթութիւն: Երկրի ամբողջ բնակչութիւնը, տղամարդիկ թէ կանայք, մարզւում եւ ազդանշանի պարագայում պատրաստ է անմիջապէս զէնք վերցնել եւ պաշտպանել ինչպէս ինքն իրեն, այնպէս էլ երկիրը: Իսրայէլի համալսարաններն ու գիտական կառոյցները մարդկային ռէսուրսների արգասաւոր կենտրոններ են, որոնք պաշտպանութեան ոլորտը հասցրել են գագաթնակէտին:
Ակնկալելով հայ փորձագէտների սովորական փաստարկները Իսրայէլի հետ համեմատութիւն կատարելու մեր փորձին, նշենք մի անգամ եւս, որ, այո, Հայաստանը Իսրայէլ չէ եւ հայերը հրեաներ չեն ոչ աշխարհում իրենց թուաքանակով, ոչ էլ տնտեսական հնարաւորութիւններով ու միջոցներով: Միւս կողմից, սակայն, արդար լինելու համար պէտք է ընդունենք, որ Հայաստանն ու հայերը ունեցել են եւ այժմ էլ ունեն բաւականաչափ ներուժ ձգտելու եւ հասնելու համար Իսրայէլի յաջողութիւնների առնուազն պատուաբեր մի մասին:
Ներկայիս, Հայաստանը այդուհանդերձ շատ հեռու է նոյնիսկ նման համեստ նպատակներ հետապնդելուց: Անհրաժեշտ է, որ սխալները, որոնք կատարուել են անցեալում եւ շարունակւում են կատարուել, մատնանշուեն յստակօրէն եւ բարձրաձայն: Դրանք պէտք է պախարակուեն, որպէսզի ճանապարհ հարթուի դէպի անմիջական եւ արդիւնաւէտ ուղղել միջոցներ, որոնք հրատապ առաջնահերթութիւն կը դարձնեն ազգային պաշտպանուածութիւնը երկրի եւ քաղաքացիների:
1991-ին, յետխորհրդային Հայաստանն ունէր երեք միլիոնից աւելի բնակչութիւն, որն ապրում էր ամբողջապէս զարգացած մի երկրում, որը որպէս խորհրդային գերտէրութեան մի մասնիկը, ժառանգել էր առաջընթաց արդիւնաբերութիւն եւ միջազգային չափանիշներին համապատասխանող կրթական ու գիտական բարձրագոյն կառոյցների ամուր մի համակարգ: Երեսուն տարի անց, արտագաղթի հետեւանքում բնակչութիւնը զգալիօրէն նուազել է, փոխանակ առնուազն կրկնապատկուելու: Անկախութիւնից յետոյ, փաստօրէն պետութիւն կառուցելու թանկարժէք 30 տարիների հնարաւորութիւնը բաց է թողնուել: Այդ միեւնոյն ժամանակահատուածում, սակայն, թոյլատրուել է եւ նոյնիսկ խրախուսուել Հայաստանի մտաւոր եւ ազգային նիւթական արժէքների յարատեւ թալանը:
Անկախ Հայաստանի գերագոյն ղեկավարութեան արհամարհանքի գիտութեան, բարձրագոյն կրթութեան եւ հետազօտութիւնների, ինչպէս նաեւ անփոյթ վերաբերմունքը տեղեկատուական տեխնոլոգիաների եւ արդիւնաբերութեան հանդէպ ճանապարհ են հարթել Հայաստանից ուղեղների շարունակական արտահոսքի, որից շահել են արեւմուտքի բազմաթիւ առաջաւոր երկրներ: Այսօր սովորական երեւոյթ է Եւրոպայի կամ Ամերիկայի ճանաչուած կրթական հաստատութիւններում կամ հետազօտական հիմնարկներում հանդիպել հայկական անունների: Նրանց մեծամասնութիւնը արտագաղթել է անկախացած Հայաստանից:
Միեւնոյն ժամանակ Հայաստանի համապատասխան հեղինակաւոր ինստիտուտներից մենք յաճախ գանգատներ ենք լսում, որ տարեցտարի թափուր են մնում առաջաւոր ուսումնասիրութիւնների համար նախատեսուած տաղանդաւոր ուսանողների, հետազօտողների եւ դասատուների տեղերը:
Մինչ մենք արդարացիօրէն մտահոգուած ենք, որ Հայաստանն ունենայ ուժեղ ազգային պաշտպանութեան համակարգ եւ ռազմավարութիւն, Հայաստանից մեզ հասած լուրերի համաձայն, զայրացուցիչ է իմանալ, որ յատկապէս վերջին երկու տարիների ընթացքում երկրի պիւտճէի պաշտպանութեան ոլորտին յատկացուած խղճուկ գումարը «ամբողջութեամբ» չի օգտագործուել: Հաւանաբար որոշ գումար «յատկացուել» է երկրի շա՜տ աւելի կարեւոր «այլ կարիքները» հոգալուն:
Նման իրավիճակի վերաբերեալ բարձրացուած աղմուկը լիովին արդարացուած է: Հարցը այս կամ այն քաղաքագէտի կամ քաղաքական կուսակցութեան կողմ կամ դէմ լինելը չէ: Խնդիրը տարիներ շարունակ երկրի ռէսուրսները անձեռնհասօրէն օգտագործելու մէջ է: Սա աններելի է եւ ակնյայտօրէն ինքնասպանական, կործանարար ողբերգութիւն է նախատեսում մեր պետութեան ապագային:
Մենք հայերս պէտք է պահանջենք, որ Հայաստանի ներկայ իշխանութիւնները շտապ մշակեն ու կենսագործեն ազգային անվտանգութեան եւ պաշտպանուածութեան համապարփակ ռազամավարութիւն: Այն պէտք է հիմնուած լինի անմիջական ջանքերի վրայ, որոնք ուղղուած են նոր սարքաւորումներով բարելաւելու եւ ֆինանսաւորելու բոլոր բուհերը, բայց մասնաւորապէս հետազօտութիւնների եւ բարձրագոյն պաշտպանական տեխնոլոգիաների ոլորտների հաստատութիւնները: Ընդգրկուած ընկերութիւնները պէտք է առաւելութիւններ ունենան եւ դասաւորուեն ինչպէս ֆինանսապէս, այնպէս էլ սարքաւորումներով եւ մարդկային ռէսուրսներով: Այս բոլորն, անշուշտ, ենթադրում է ներդնել անհրաժեշտ ֆինանսական միջոցներ եւ օգտագործել դրանք խելամտօրէն: Որպէս սկիզբ ներդրուած միջոցները պէտք է ճիշդ, հասցէական օգտագործուեն եւ ոչ թէ յատկացուեն «այլ նպատակների կամ կարիքների» համար: Յաջորդը մեր պետութեան գոյատեւման համար այս կարեւոր միջոցառմանը համազգային ֆինանսական օժանդակութիւն ցուցաբերելու ծրագիր մշակելն է:
2020 թուականի Հոկտեմբերին վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանին ուղղուած բաց նամակով առաջարկեցի շրջանառութեան մէջ դնել «Հայաստանի վերակառուցման հիմնադրամի պարտատոմսեր», որին կարող են մասնակցել բոլոր հայերը որպէս իրենց հայրենիքի ներկայի եւ ապագայի համար նախատեսուած իրական ներդրում: Նման ծրագիրը հնարաւորութիւն է տալիս միլիարտաւոր տոլարներ հաւաքել: Յատկանշական է, որ «Արմինըն Միրրօր-Սփեքթէյթըր» շաբաթաթերթում տպագրուած բաց նամակը այդ ժամանակ շատ դրական արձագանգների արժանացաւ բոլորի կողմից, այդ թւում աշխարհի ամէնից անսպասելի անկիւններից. միակ բացառութիւնը Փաշինեանի գրասենեակն էր, որտեղից ոչ մի պատասխան այդպէս էլ չստացուեց:
Առանց մեկնաբանելու կատարուածը՝ այսօր մեր հայրենիքի վերակառուցումը եւ բարգաւաճումը սոսկ ցանկալի նպատակ չէ, այլ նրա ապագայի, գոյատեւմանն ուղղուած անհրաժեշտութիւն:
Բացի զանազան դիւանագիտական կառոյցներից, որոնք պէտք է պահպանուեն եւ բարելաւուեն, Հայաստանը պարտաւոր է անյապաղ մշակել եւ գործադրել միջազգային մակարդակին համապատասխան արդիւնաւէտ ինքնապաշտպանական մի համակարգ: Դրան գումարած՝ հայկական սփիւռքի ցարդ արհամարհուած հսկայական հնարաւորութիւնը պէտք է խելամտօրէն համակարգել եւ օգտագործել: Բայց պէտք է յստակեցնել, որ այս բոլորը Հայաստանի իշխանութիւնների առաջնահերթ պարտականութիւնն է:
Դոկտ. Արշաւիր Կէօնճեան
Մոնթրէալ, Գանատա
Անգլ. բնագրից թարգմ. Յակոբ Ծուլիկեանը (The Armenian Mirror-Spectator, September 14, 2022)
