Երեւանի «Ղանթարի» շուկան

Սեդրակ Առաքելեան, Երեւանի հին առևտրաշարքը, 1921, կտաւ, իւղաներկ:

Երեւանի հին առեւտրաշարքը, կամ «Ղանթարի» շուկան կը գտնուէր ներկայիս Մանկական զբօսայգիի տարածքին մէջ՝ Մովսէս Խորենացի, Գրիգոր Լուսաւորիչ, Զաքեան եւ Պէյրութի փողոցներուն միջեւ։ Շուկան մօտ եղած է «Կապոյտ» մզկիթին եւ Սուրբ Սարգիս եկեղեցիին։

«Ղանթարը» պարսկերէն բառ է, որ կը նշանակէ «շուկայի մեծ կշեռք» եւ շուկան այդ անունը կրած է պարսկական տիրապետութեան ժամանակաշրջանին։ Շուկայի կշեռքը քաղաքին մէջ ամենամեծն էր (3–4 մ)։ Անով կը կատարուէր մեծածախ առեւտուրը։ Հետագային «Ղանթարի» տեղը կառուցուած է «փակ շուկան»։

19-20-րդ դարերուն «Ղանթարի» շուկան Երեւանի ամենաբանուկ վայրերէն մէկն էր, խաչմերուկ մըն էր, ուր կը հանդիպէին տարբեր ժողովուրդներու քաղաքակրթութիւնները։ Բազմաթիւ յիշատակութիւններ կը վկայեն, թէ ինչպէս «շուկայի բակին մէջ ազատ կը շրջէին սիրամարգներն ու դրախտային թռչունները, շուկայի ներսը կ’իջեւանէին կարաւաններն ու օտարերկրեայ վաճառականները: Խանութները ցուցանակ չունէին. ապրանքը կիսով չափ դուրսն էր եւ անոնց շողշողուն գոյները կը զուարթացնէին հին կամարներու մռայլութիւնը: Կրպակները շարք մը ոսկերիչներ էին, կը վաճառէին արծաթէ կոճակներ, արմաւէ թասեր, ուլունքէ քսակներ, պարանոցի մարջան, էբենոսեայ սանտրեր, եահուդ մատանիներ, սուրմա-տուկմա, կուրծքի քորոցներ եւ օղեր, բոլոր տեսակի թուրեր եւ դաշոյններ: Շուկային մէջ գողութիւն չկար․ սինիներու մէջ ոսկին կը թողնէին խանութին մէջ եւ միայն գոյնզգոյն թել մը, որ կը կապէին որմէ որմ, ցոյց կու տար խանութին տիրոջ բացակայութիւնը․․․»:

Վահան Թոթովենցը իր յուշերուն մէջ գրած է․ «Ղանթարը շատ է փոխուել վերջին տարիների ընթացքում, բայց չի կորցրել ինքնուրոյն արեւելեան կոլորիտը։ Կրպակները շատացել են, մանաւանդ տեղական եւ հարեւան երկրների ապրանքները։ Ահա մի պարսիկ, փոքրիկ հուրակի վրայ մի քանի տժուժիկ է այրում, կողքին մի կողովի մէջ իր կապիտալն է դարսել արեւելեան կշեռքը։ Քիչ դենը՝ մի ուրիշ «առեւտուր» կայ․ մօրուսաւոր, գդակով, չարուխով մի մարդ բլուլ է նուագում, թշերն ուռել են, յուզուած է մինչեւ անգամ, ոչ ոքի ուշադրութիւն չի դարձնում, իսկապէս նուագում է: Ահա հին շորերի փոթորկոտ վաճառքը. գոյների, տարազների, ոճերի, տարիների եւ երկրների հագուստի տեսակների փոթորիկ։ Անցնում է մի պառաւ կին, նրա մէջքը փարիզեան փափկասուն տիկինների նրբութիւնն ունի, բայց սա պատճառ չէ, որ կռնակին չծանրանայ ջրի խոշոր կուժը։ Շուկայի ամայի մասում, բայց կեդրոնում, կանգնած է մի ծերունի, որ եկել է Ալագեազի ստորոտից, ոչխար է բերել ծախելու․․․»։