Դպրոցներուն մէջ Հայոց լեզու դասաւանդող ուսուցիչները արդեօք կը հետաքրքրուի՞ն թէ իրենց սերմանած հունտերը կը ծլարձակին, կը ծաղկին, կը պտղին, թէ ոչ. այսինքն` իրենց սորվեցուցած հայերէնը կ՛օգտագործուի՞ աշակերտներու առօրեային մէջ, թէ՞ կը մնայ դասարաններուն մէջ ու գրաւորի թուղթերուն վրայ:
Ուսուցիչները արդեօք դպրոցէն դուրս ականջ կու տա՞ն իրենց աշակերտներուն խօսակցութեան: Կը հետաքրքրուի՞ն արդեօք թէ աշակերտը ի՛նչ բառամթերք կ՛օգտագործէ տան կամ փողոցին մէջ: Եթէ նկատեն անոնց կրկնուող լեզուական մեղանչումները, արդեօք դիտողութիւն կ’ընե՞ն, կը սաստե՞ն, կը պահանջե՞ն որ ճշգրիտ բառամթերք օգտագործեն:
Ապա թէ ոչ, ի՞նչ հասկնանք անոնց սորվածներէն, եթէ անոնք պիտի չկիրառուին ու պիտի չօգտագործուին իրենց առօրեային մէջ: Այդ աշակերտներուն դպրոցական պարտականութիւններէն ու գրաւորներէն դատելով գնահատականներ տալը, պարզապէս ինքնախաբէութիւն է եւ յումպէտս վատնուած աշխատանք:
Այս մտորումները կ՛ունենամ, երբ զբօսանքներուն կամ դպրոցէն դուրս ականջալուր կ՛ըլլամ աշակերտներու օգտագործած բառապաշարին: Բառապաշար մը, որ յաճախ համեմուած կ՛ըլլայ գունաւոր հայհոյանքներով:
Հայաստանի մէջ ալ պատկերը տարբեր չէ, այստեղ ալ աշակերտներուն մաքուր հայերէնը կը մնայ դպրոցի պատերէն ներս, մինչ դուրսը կը շարունակեն խօսիլ իրենց ժառանգած փողոցային բառամթերքով եւ խօսելաոճով:
Դասարանէն դուրս, երբ աշակերտներուն օտար բառերով «ողողուած» խօսակցութիւնները կը լսեմ ու կը փորձեմ դիտողութիւն ընել, սրբագրել, զարմացած կը նային ու կը ժպտին իրենց քիթին տակէն: Ես վստահ եմ, որ անոնք յաջորդ օրն իսկ տան մէջ, կամ դուրսը պիտի շարունակեն օտարամուտ բառերով խօսիլ, քանի որ իրենց ծնողներն ու ընկերներն ալ այդպէս կը խօսին եւ իրենք անոնց դիմաց «տարօրինակ» բառեր պիտի չօգտագործեն:
Ուրե՞մն…
Ինչո՞ւ դպրոցներուն մէջ հայերէն կը սորվին, եթէ պիտի չօգտագործեն կամ շատ -շատ պիտի օգտագործեն դասի համար կամ ալ շարադրութեան մէջ:
Գիտենք որ սովորութիւններ փոխելը դիւրին չէ, մասնաւորաբար անոնց համար, որոնք իրենց փոքր տարիքէն իւրացուցած կ՛ըլլան այնպիսի սխալներ, որոնք ընդհանրացած եւ տարածուած կ՛ըլլան իրենց շրջանակին մէջ: Սակայն անօգնական ու ձեռնածալ մնալն ալ սխալ է: Այսօրուան աշակերտը վաղը համալսարան կ՛աւարտէ ու աշխատանքի ասպարէզի մը կողքին, միութենական-ազգային հաստատութեան մը մէջ կրնայ ընդգրկուիլ, ուր գրաւոր ու բանաւոր անսխալ հայերէնը անհրաժեշտութիւն է. ի՞նչ պէտք է ընէ ան այդ պարագային, որպէսզի ամօթով չմնայ: Պիտի կարենա՞յ տարիներ առաջ իր սորվածները (եթէ սորված է) օգնութեան կանչել, թէ՞ իր անմշակ առօրեայ լեզուով պիտի արտայայտուի:
Խօսքս փոքրաթիւ բացառիկներուն մասին չէ, այլ անուղղայ մեծամասնութեան մը:
Այս բոլորը կ՛ըսեմ, քանի որ յաճախ հայկական վարժարաններէ շրջանաւարտ ազգային գործիչներու անփառունակ հայերէնը կը լսեմ ու կը կարդամ եւ կ՛ափսոսամ:
Ինքնաճանաչում ունեցողները, երբ գիտեն իրենց թերութիւնը, խօսելու, կամ գրելու պարտականութիւնը ուրիշին կը ձգեն, իսկ անտարբերներն ու իրենց թափթփած հայերէնը բաւարար նկատողները ամենայն ինքնավստահութեամբ ելոյթ կ՛ունենան` մեղանչելով Ոսկեղնիկին դէմ:
Յակոբ Միքայէլեան