Ռ. Հատէճեան
Ոմանք վախնալով, որ սխալ կը խօսին, կը խուսափին հայերէն խօսելէ, եւ ես անոնց շարունակ կ՛ըսէի.
– Հոգ չէ, սխալ խօսեցէք, բայց հայերէն խօսեցէք:
Այսօր ալ նոյնը կ՛ըսեմ ու պիտի ըսեմ: Միայն թէ սխալ խօսիլ կայ, սխալ խօսիլ ալ կայ: Կարգ մը սխալներ կրնան նեղ կացութեան մատնել մարդը, նոյնիսկ կրնան գործ բանալ անոր գլխուն:
Ուրիշ լեզուներ զիս չեն շահագրգռեր, բայց հայերէնը իր հարուստ բառապաշարով կրնայ սխալ խօսած ըլլալու ծուղակներ լարել մեզի: Ասիկա կատակի նիւթ ալ կրնայ դառնալ: Ուստի մենք այս կատակի կողմէն մօտենանք եւ փնտռենք, թէ սխալ արտասանութիւններ ինչ արդիւնքներ կրնան տալ մեր մայրենիով խօսողներուն:
Յիշեմ մեր դպրոցները: Դպրոցներուն համար կ՛ըսենք, որ ասոնք ուսում կը ջամբեն: Ջամբել բայը կը նշանակէ տալ, մատակարարել: «Ուսում ջամբել» բացատրութիւնը կը նշանակէ ուսում տալ, ուսում մատակարարել: Դպրոցները ուսում կու տան, ուսում կը ճամբեն: Այս ջամբել բառը արդէն ուսումէն զատ ո՛չ մէկ բառի հետ կը գործածենք: Դպրոցները ուսում կը ջամբեն: Բայց չըլլա՛յ, որ ձայնային նմանութենէ խաբուելով ըսէք.
– Դպրոցները ուսում կը ճամբեն:
«Ջամբել»-ու եւ «Ճամբել»-ու միջեւ մեծ տարբերութիւն կայ: Մէկը տալ կը նշանակէ, միւսը վռնտել: Դպրոցը ուսում չի վռնտեր: Ուսում կու տայ:
Բոլորս ալ մեր ապրած երկրի օրէնքներուն հպատակելով` տուրք կը վճարենք, հարկ կը վճարենք: Հարկը տուրք կը նշանակէ: Ան, որ իր տուրքը կը վճարէ, իրաւունք կ՛ունենայ ըսելու կամ գրելու.
– Ես հարկատու եմ:
Բայց չըլլայ, որ ձայնի նմանութենէ խաբուելով` ըսէ.
– Ես յարկատու եմ:
Այն ատեն կը ստիպուի տալ ո՛չ թէ իր հարկը, այլ` իր յարկաբաժինը:
Անշուշտ կը կատակենք: Բայց այս կատակը մեզի մտածել կու տայ, կամ մտածել պէտք է տայ մեր լեզուին մէջ գործածուած ինչ-ինչ նմանաձայն բառերու մասին: Փոքրիկ սխալով մը այդ մէկ բառէն կրնաք ցատկել դէպի միւս բառը: Ահաւասիկ` աշակերտ մը, որ բաւական երկար ժամանակէ ի վեր իր դպրոցական դասերուն վրայ կ՛աշխատի: Կը հարցնենք, թէ ի՛նչ կ՛ընէ: Ան կ՛երեւի, թէ ուսուցիչէն նոր սորված է, կը գործածէ գեղեցիկ բառ մը.
– Դաս պատրաստելով կը պարապիմ:
«Պարապիլ»-ը պարապ բառին հետ կապ չունի, զբաղիլ կը նշանակէ: Մեր աշակերտը մեզի ըսաւ, որ «Դաս պատրաստելով զբաղած է»: Բարեբախտաբար ճիշդ ըսաւ: Կրնար սխալ մը գործել ու ըսել.
– Դաս պատրաստելով կը տառապիմ:
Թերեւս իսկապէս կը տառապի իր այդ դասը սորվելու ընթացքին, բայց գիտենք, որ ան այդպէս ըսել չէր ուզած:
Շատ անգամ անդրադարձած ենք այն նմանութեան, որ կը գտնուի «Ճար» ու «Ճառ» բառերուն միջեւ: Ոմանք իրարու հետ կը խառնե՞ն արդեօք հնչիւնով այնքան մօտիկը, բայց իմաստով այնքան հեռու այս երկու բառերը: Չեմ կարծեր, որ կը խառնեն, հայախօս մարդը այնքան մը գիտէ: Բայց թերեւս ուղղագրութեան մէջ այնքան ալ վարպետ չէ: Ուստի, եթէ դժուարութեան մը դիմաց լուծում չի կրնար գտնել, եթէ այդ դժուարութիւնը չի կրնար յաղթահարել, պիտի գրէ.
– Ճար չունիմ:
Չըլլայ, որ գրէ «Ճառ չունիմ»: Աղէտ չի պատահիր անշուշտ, բայց դիմացինը կը կարծէ, որ ան խօսելու խօսք, ըսելու ճառ չունի:
Ճառ խօսիլ: Աւելի գեղեցիկ բառը ունինք: Ճառախօսութիւն: Ճառախօսներ շատ կան մեր շուրջ, մանաւանդ ակադեմական շրջանակներէ ներս: Ասոնք յաճախ հոս ու հոն կը հրաւիրուին զանազան նիւթերու մասին ճառախօսելու: Ահա անոնցմէ մէկը, որ կ՛ըսէ.
Այս իրիկուն պիտի ճառախօսեմ:
Չըլլայ, որ սխալ հասկնաք ու կարծէք, որ ան կ՛ըսէ.
– Այս իրիկուն պիտի չարախօսեմ:
Թէեւ աշխարհի վրայ, մանաւանդ քաղաքական մարզէ ներս, շատեր բեմ կը բարձրանան, որպէսզի չարախօսեն, որպէսզի ասոր անոր հասցէին չարախօսութիւն ընեն, բայց մեր գործը հիմա մեր արժանաւոր ճառախօսներուն հետ, է եւ անոնք ալ իրենց կարգին գործ չունին չարախօսութեան հետ: Անոնք թերեւս կրնան երբեմն գործ ունենալ «շատախօսութեան» հետ, բայց անոնցմէ ոչ մէկը անշուշտ մեզի պիտի ըսէ.
– Այս իրիկուն պիտի շատախօսեմ:
Եթէ կատակը մէկդի ընենք, պիտի ըսենք, որ բարեբախտաբար վերիններուն նման սխալներ չեն գործուիր մեր արդէն բառերու աղքատութեամբ ընթացող խօսակցութիւններու ընթացքին: Այս պատճառով ալ պիտի շարունակենք ըսել.
– Սխալ խօսեցէք, հոգ չէ, բայց մեր մայրենիով խօսեցէք:
Այնուհանդերձ ահաւասիկ մեր մէկ բարեկամը, որ իր կնոջը հետ թեւ-թեւի մեր դիմաց կ՛ելլէ: Կը խօսինք: Կը խօսինք ամուսնական կեանքի մասին: Մեր բարեկամը կ՛ըսէ.
– Ամուսնութիւնը կեանքի յորձանքի մաս կը կազմէ:
Իրաւունք ունի: Ամուսնութիւնը բնականոն պայմաններու մէջ կեանքի յորձանքին, այսինքն կեանքի հոսանքին, կեանքի գնացքին մասերէն մէկն է: Բայց չըլլայ, որ լեզուն սայթաքի ու ըսէ.
– Ամուսնութիւնը կեանքի փորձանքին մաս կը կազմէ:
Խեղճը առաջին ապտակը պիտի ստանայ իր կնոջմէ:
