Համատեղ կազմակերպութեամբ Մետրոպոլիտեն նուագախումբին եւ Մոնթրէալի երաժշտանոցին:
«Խոր զգացումներով մենք այս երեկոյ յարգանքի տուրք կը մատուցենք երկու անձնաւորութիւններու, որոնց ներդրումը մեծ եղած է Քէպէքի, ու Գանատայի երաժշտական աշխարհին մէջ, ժառանգութիւն մը, որ տակաւին շատ առկայ է այսօրուայ երաժիշտներու շրջանակէն ներս»:
Սոյն ներածականով Մոնթրէալի Պուրժի (Bourgie) համերգասրահի գեղարուեստական ղեկավար Օլիվիէ Կօտէն (Olivier Godin) 19 Մարտ 2024-ին, բացումը կատարեց երաժիշտ Րաֆֆի Արմէնեան-ի եւ իր տիկնոջ Ակնէս Կռօսման-ի նուիրուած մեծարանքի երեկոյին, ապա բարի գալուստ մաղթեց Հայաստանի Պատուոյ Հիւպատոս Տիար Լեւոն Աֆէեանին ու Աւստրիոյ դեսպանի տեղակալ Տիկին Լիզա Պիւթզէնլէխշնըրին:
Օլիվիէ Կօտէն՝ նախքան յայտագրին երկու բաժիններուն սկսիլը, ներկաներուն ներկայացուց յոբելեարներուն կենսագրականները, որոնց մասին պիտի անդրադառնանք յօդուածի աւարտին:
Ձեռնարկին կը մասնակցէին քաղաքիս երաժշտական աշխարհէն ներս ուրոյն տեղն ապահոված անուանի մրցանակակիր երաժիշտներն ու Մոնթրէալի երաժշտանոցի ուսանողական նուագախումբի համոյթը:
Յայտագրի ընթացքին՝ մէջ ընդ մէջ, յոբելեարները տեսերիզով մեզ հետ կիսուեցան իրենց տարիներու հետաքրքրական փորձառութիւններու դրուագներէն:
Անցնելով յայտագրին՝ բեմ բարձրացան Մայքըլ ՄքՄահըն (Michael McMahon) եւ Օլիվիէ Կօտէն (Olivier Godin), միասնաբար կատարելու Ֆրանց Շուբերտ-ի «ներածութիւն, տարափոխումներ եւ եզրափակիչ» քառաձեռք D.968a նուագը. կարծես հեղինակը այս զոյգ դաշնակահարներուն համար յօրինած ըլլար տուեալ ստեղծագործութիւնը. որմէ ետք Կոմիտասի «կրունկ»-ով հանդէս եկաւ Ալին Գութանը ընկերակցութեամբ Օ. Կօտէնի եւ ջութակով Վան Արմէնեանի, որը մշակումն էր վերջինիս: Այստեղ երգչային ու լարային բաժինները կու գան իրար ամբողջացնելու: Նման դաշնաւորումներով մեզ ծանօթ են Պախի քանթաթներու մեներգները: Ապա՝ երգչուհին շարունակեց մեզ հրամցնելով Բ. Կանաչեանի «Օրօր»-ը մագնիսացնելով հանդիսատեսը:
Տեսերիզի կարճ ընդմիջումէն ետք, Մետրոպոլիտեն նուագախմբի (Orchestre Metropolitain) լարային քառեակը, դաշնակահար Անտրէ Լափլանթի (André Laplante) հետ միատեղ կատարեցին Ռոբերտ Շուման-ի «սի պեմոլ» մեծալար op.44[1] հնգեակէն հատուածներ: Պայծառ ուրախ (Allegro brillante), Կատակ-Շատ աշխոյժ (Scherzo-Molto vivace), Եռեակ կշռոյթով թիւ 1 եւ 2 (Trio I et II) Դժուար էր գնահատական խօսքեր գտնալը:
Կարճ դադարէ մը ետք՝ յայտագիրը շարունակուեցաւ Վ. Ա. Մոցարտի «Ուրախութիւնը», Ֆ. Շուպերի «Գիշեր ու երազ» եւ Ռիչարտ Ըշթրաուսի «Կարմիր վարդեր» երգչային ու դաշնամուրի ընկերակցութեամբ յօրինումները, որոնց մեկնաբաններն եղան Ա. Գութանն ու դաշնակահար Մ. ՄքՄահընը: բացառիկ ձայն ու անգերազանցելի երանգանիշերով (nuances) մեկնաբանում:
Երեկոն գրեթէ հասած էր իր գագաթնակէտին երբ բեմ յայտնուեցան Մոնթրէալի երաժշտանոցի ուսանողներու լարային նուագախումբը ղեկավարութեամբ Ժան-Մարի Զէյթունիի (Jean-Marie Zeitouni) ճիպոտին ներքեւ մեկնաբանելու Ալպան Պըրկի «Սոխակը» ուր բացառիկ ձայնային տուեալներով հանդէս եկաւ Քիմի ՄքԼարըն-ը:
Երբ պահը եկաւ եզրափակիչ հատուածին՝ նուագախումբին միացան հմուտ ջութակահար Վ. Արմէնեանը՝ ջութակի մենանուագի բաժինով ու Ա. Գութանը իր անզուգական ձայնային ու մեկնաբանային տուեալներով հանդէս գալու Ճօն Հենրի Մաքքեյի (John Henry Mackay) խօսքերով. Ռ. Ըշթրաուսի «Վաղը» յօրինումին…
«Իսկ վաղը դարձեալ արեւը կը շողայ
Եւ այն ճանապարհին, որով ես երթալու եմ,
Այն կրկին կը միացնէ մեզ, երջանիկներ,
Այս նոյն արեւը շնչող երկրի միջով…
Եւ դէպի ափ, լայն, կապոյտ ալիքներով,
Մենք հանգիստ ու դանդաղ իջնենք,
Անխօս մենք կը նայինք միմեանց աչքերու մէջ,
Եւ երանութեան անխօս լռութիւնը կը թափուի մեր վրայ…»
Հանդիսութեան աւարտին ծափողջոյններով բեմ բարձրացան յոբելեար ամոլը իրենց սրտի շնորհակալական խօսքը փոխանցելու բոլոր մասնակցողներուն ու ներկաներուն:
Գնահատելի էր Պուրժի համերգասրահի գեղարուեստական ղեկավար Օլիվիէ Կօտէնի խնամքով պատրաստած հեզասահ բացառիկ յայտագիրը:
Մոնթրէալի Թէքէեան մշակութային միութեան անունով մեր անկեղծ շնորհաւորանքները կու գանք յայտնել երաժիշտներ Րաֆֆի Արմէնեանին ու Ակնէս Կռօսման ամոլին, երաժշտութեան աշխարհէն ներս իրենց ունեցած հսկայական ու բացառիկ աւանդին համար։
«Երաժշտութիւնը մշակութային իւրայատուկ այն կախարդական լեզուն է, ուր մարդկանց կը միաձուլէ ի մի բերելով»: (Ս.Ք.)
Ակնէս Կռօսման
Միջազգային ճանաչում վայելող երաժիշտ Ակնէս Կռօսմանը իր ներդրումն է բերած երաժշտական հեղինակաւոր հաստատութիւններէ ներս 1968 Վիեննայի ակադեմիան աւարտելէ ետք որպէս մենակատար դաշնակահարուհի հանդէս եկած է Եւրոպայի ու Ճափոնի մէջ ապա՝ 1974-ին ուսանելով ղեկավարական ոլորտներուն մէջ 1979-ին կը ստանձնէ Վիեննայի երիտասարդական երգչախումբի խմբավարի օգնականի պաշտօնը իսկ աւելի ուշ՝ 1983-86-ին կը դառնայ Վիեննայի երգեցողութեան ակադեմիայի երգչախմբի գեղարուեստական ղեկավարը:
1981-ին ան հրաւէր կը ստանայ դասաւանդելու Օթթաուայի համալսարանէն ներս: 1986-ին կը ստանձնէ «Orchestre Metropolitain Du Grand Montreal»-ի երաժշտական ղեկավարի պաշտօնը ապա՝ 1988-1995 գեղարուեստական ղեկավարի պաշտօնը: Վերջինս հիւրաբար ղեկավարած է բազմաթիւ նուագախումբեր ինչպէս Մոնթրէալի ու Թորոնթոյի համանուագային նուագախումբերը, Գալկարայիի ֆիլհարմոնիկը Վիեննայի սենեկային նուագախումբը և Ճափոնի Օսակայի ֆիլհարմոնիկը: 1999-2004 վարած է Oxford արուեստի կենտրոնի գեղարուեստական ղեկավարի պաշտօնը:
1992 թուականին Ակնէս Կռօսման իր գեղարուեստական ակնառու նուաճումներուն համար Աւստրիոյ պետութեան կողմէ պարգեւատրուած է Արծաթէ խաչով իսկ 1995-ին Վիեննայի քաղաքապետարանի կողմէ կ’արժանանայ Chevalier de l’Ordre de la Plêlade-ի կոչման:
Րաֆֆի Արմէնեան
Գանատահայ երգահան, դաշնակահար, նուագավար եւ ուսուցչապետ՝ Գանատական բարձրագոյն շքանշանի «Order of Canada» արժանացած Րաֆֆի Արմէնեանի առաջին երաժշտական քայլերը սկիզբ են առած ծննդավայրի Գահիրէ-Եգիպտոս քաղաքին մէջ ուր 15 տարեկանին առաջին անգամ Franz Litschauer-ի ղեկավարութեան ներքեւ հանդէս եկած է Գահիրէի համանուագային նուագախումբին հետ: 1959-ին տեղափոխուելով Վիեննա հետեւած է դաշնամուրի:
Ուսումն աւարտելէ ետք, 1962-1965-ին յաճախած է Լոնտոնի համալսարանը՝ մասնագիտանալով մետաղաձուլման բնագաւառին մէջ: Վերադառնալով Վիեննա, 1965-1969-ի ընթացքին երաժշտական ուսումը շարունակած է տեղւոյն երաժշտական ակադեմիային մէջ: Բազմաթիւ միջազգային մրցոյթներ յաղթանակելէ ետք՝ կը հաստատուի Գանատա որպէս նուագավարի օգնական Հալիֆաքս (Halifax) քաղաքի Աթլանթիք Սիմֆոնիկ նուագախումբին: 1973-1993 կը ստանձնէ Քիչնէր Ուաթըրլու Սիմֆոնիկ նուագախումբի գեղարուեստական ղեկավարի ու նուագավարի զոյգ պաշտօնները: 1973-1976-ի ընթացքին Ր. Արմէնեանը հանդէս է եկած որպէս Ստրատֆորդի փառատօնի երաժշտական ղեկավար: Իսկ 1974-ին հիմնադիրն է եղած նոյն փառատօնի համոյթին, որը յետագային անուանուած է Գանատայի սենեկային համոյթ:
1974-ին Արմէնեանը հիւրախաղերով հանդէս է եկած Քէպէք նահանգի ու Թորոնթոյի համանուագային նուագախումբերուն հետ, եւ 1975-ի Արուեստի ազգային կեդրոնի նուագախմբին հետ: 1977-ին Գանատական օփերային ընկերութեան հրաւէրով ղեկավարած է Ալպան Պըրկի (Alban Berg) Վոզեկ (Wozzeck) օփերան։
1999-էն ի վեր ստանձնած է Թորոնթոյի համալսարանի նուագախմբային ուսուցման տնօրէնի պաշտօնը: 2008-2013 Արմէնեանը վարած է Մոնթրէալի Քէպէքի երաժշտանոցի տնօրէնի պաշտօնը ուր եւ երեսուն տարիներ ուսուցանած է նուագավարութիւն:
Միջազգային ճանաչում վայելող Րաֆֆի Արմէնեան իր ճիպոտով 1994-ին Երեւանի մէջ ղեկավարած է Կուսթավ Մալերի առաջին համանուագն (symphonie) ու Շումանի թաւջութակի յարմարանուագը (concerto)։ 1995-ին դարձեալ հանդէս է եկած Երեւանի մէջ այս անգամ երկու համերգներով՝ ղեկավարելով Չայքովսկիի չորրորդ, Պէթհովէնի հինգերորդ համանուագները, Յոհաննէս Պրամսի «Ակադեմիական նախերգանքը», Շթրաուսի Իրիկնային չորս երգերը ու Պէթհովէնի դաշնամուրային չորրորդ յարմարանուագը: Այս բոլորի կողքին 1997-1998-ի ընթացքին ուսուցանած Աւստրիոյ Graz քաղաքի Hochschüle für Musik- երաժշտական համալսարանին մէջ:
Այսօր՝ Րաֆֆի Արմէնեանը Գանատայի երաժշտական կեդրոնի տոմարակալութեան մէջ հաստատուած երաժիշտ-հեղինակ է:
Սամուէլ Քէօշկէրեան
Մոնթրէալ
21 Մարտ 2024
————————————————-
1- Հաղորդավար՝ Ժան Մարնօն (Jean Marchand):
2- Ֆ.Շուպերդ-ի յօրինումներու Deutsche ցուցագրումներու թուարկումները:
3- Բ.Կանաչեանի «Օրօր»-ը նման ռոմանդիկ շրջանի (19-րդ դար) թատերական ոճով երգ է դաշնամուրի ընկերակցութեամբ, ուր դաշնամուրն ու երգչային բաժինը հաւասարապէս արձականք ունին երգի կատարման ընթացքին: Երգի այս ոճը կը կոչուի Lied կամ Lieder: Lieder-ները խտացուած կարճ օփերաներ են ուր կատարողը կը ներկայացնէ պատմողի ու մէկ կամ երկու դերակատարներու բաժինները: Այստեղ պատմողն է, երեխան ու Աստուածամայրը: Նոյնանման է Յ. Թումանեանի / Յ. Վ. Կյօթէ բանաստեղծութեամբ Ռոմանոս Մելիքեանի «Վարդը», ուր պատմողը միաժամանակ կը կատարէ տղուն ու վարդին դերերգերը:
4- opus-ի համարակալումը ցոյց կու տայ տուեալ յօրինման հրապարակման ժամանակագրութիւնը:
