– Այս որքա՜ն շուտ կ’անցնի ժամանակը…:
Այսպէս կը գանգատինք: Մի’շտ: Բոլո’րս…:
Սակայն չենք անդրադառնար, այն գեղեցիկ պարգեւին, որ ժամանակին անցնելովը՝ կը շնորհուի մեզի: Յիշատակնե՜րը…: Լա’ւ կամ ափսո՜ս…:
Անկասկած՝ անոնցմէ է, որ կը կազմուի ազնւութիւնն ու մարդկայինը:
Եւ այդ գեղեցկութեան մէջ կը յիշենք՝ նուաճումներ, դէմքեր, դէպքեր ու մեր շուրջը՝ անմիջական, կամ միջնորդական. եւ անոնց ազդեցութիւնը՝ նիւթական, հոգեկան եւ մանաւանդ բարոյական ու մտային:
Այս բոլորին մէջէն յստակ կը ներկայանայ՝ Անդրանիկ Անդրէասեան իր ոսկեայ գրիչով, անառարկելի գաղափարախօսութեամբ, փայլուն մտածելակերպով ու դիւրահաղորդ վերլուծումներով: Իսկական Ռահվիրայ մը, մենտորի մը , համոզիչ, խանդավառող ու «ձայնաւոր» յօդուածներով: Կ’ըսենք «ձայնաւոր» յօդուածներ որոնց մէջէն ան ոչ թէ կ’ընթերցուի միայն, այլ նաեւ կը խօսի ու կ’առաջնորդէ – սերունդներ, երիտասարդներ, գաղափարակիցներ, հիմնելով կամ ամրացնելով Ռամկավար Ազատական Կուսակցական ակումբներ, կեդրոններ:
Տարիներու տարբեր ճամբորդական ծանօթագրութիւններէն, մեր առջեւ կը սփռուին թէեւ ձախակողմեան, սակայն առաջնորդող տեղեկատուական խրատներ: Իր «Խոհեր» ու Գ.-րդ հատորին մէջ գունագեղ յօդուածներու առընթեր «Սփիւռքահայ տեղաշարժներ» ու խորագրին տակ ան կը պատմէ քաղաքական տագնապներու եւ հայկական գաղութներու մասին: Այցելած է Պէյրութ, Հալէպ, Դամասկոս, Գահիրէ, Աղեքսանդրիա, Երուսաղէմ, Աթէնք, Փարիզ, Լոնտոն, Մոնթրէալ, Թորոնթօ, Միացեալ Նահանգներ, Հարաւային Ամերիկա եւ այլուր (1977-1978). ու ան կը գրէ.-
Դամասկոս՝ «իր ազգային կրթական ու մշակութային աշխոյժ գործունէութիւնը դպրոցի, առաջնորդարանի (Էջմիածնի հաւատարիմ) Բարեգործականի եւ Ակումբի շուրջ…»:
Յունաստան՝ «1922-ին հայ գաղթականներու հոծ բազմութիւն մը հիւրընկալուեցաւ Յունաստանի կողմէ, ուր շարք մը որբանոցներ ու գաղթակայաններ բացուեցան Աթէնքէն մինչեւ Գորֆու»:
Լոնտոն՝ «Եկեղեցին բացի, հոն աշխատանքի լծուած են Հայկական Բարեգործական Ընդհ. Միութիւնը, Հայ Տունը եւ Թէքէեան Մշակ. Միութիւնը:
Մոնթրէալ՝ Ամենէն արագ ու կենսունակ աճող գաղութը դարձաւ: -Մոնթրէալի հայ համայնքը հասած է նշանակելի հանգրուանի մը: Վերջին քանի մը տարիներուն ան ունեցաւ իր փառաւոր եկեղեցին, հայկական վարժարանը՝ Պրն. Ալեք Մանուկեանի հիմնադիր նուիրատուութեամբ Հայկական Բարեգործական Ընդհանուր Միութեան նոր կեդրոնը: Իսկ Ռամկավար Ազատական Կուսակցութիւնը արդէն գնած էր երկյարկանի գեղեցիկ շէնք մը, որուն վերի սրահը յատկացուած է Թէքէեան Մշակ. Միութեան»:
Գահիրէ՝ Որքա՜ն մանրամասնութեամբ ան կը յիշէ իր այցելութիւնը՝ Գահիրէ, Հելիոպոլիս եւ Աղեքսանդրիա. ուրախութեամբ կը թուէ վաղեմի բարեկամներն ու գրչեղբայրները. կը յիշէ Գեղարուեստասիրաց Սրահը, Աղեքսանդրիոյ «նորակառոյց ու գեղակերտ» Տիգրան Երկաթ սրահը, դադարումը Հայ եկեղեցիին շուրջ ստեղծուած պայքարին, Հայոց Առաջնորդ Գերշ. Զաւէն Եպսկ. (յետոյ արք.) Չինչինեանը, Վազգէն Կաթողիկոսին ուղարկած կոնդակը… «Արեւ» օրաթերթն ու «Յուսաբեր»ը:
Անդրանիկ Անդրէասեանի պատասխանատու սերունդներ պատրաստելու եւ առաջնորդելու հմայքն ու Karisma-ն կը շեշտուի՝ «Սակայն ճշմարիտ բարիք մը, անփոխարինելի պարգեւ մը պիտի ըլլայ ամէն անհատի եւ ժողովուրդի համար, եթէ անոր քաղաքական ու մտաւորական առաջնորդները կարենան աշխարհի ու կեանքի անճողոպրելի փոփոխութեան գաղափարը որդեգրել.- ո’չ թէ ժամանակին պարտադրանքով, այլ անկէ առաջ, առնուազն անոր հետ: Այն ատեն՝ վստահաբար կարելի պիտի դառնար բազմաթիւ ողբերգութիւններ խնայել ու պատերազմներ կանխել, անսահման թշուառութիւն ու տառապանք բառնալ եւ աւելի ազնիւ ու նուազ չարչարագին կեանք մը ստեղծել մարդկութեան համար»: («Խոհեր» Գ-րդ հատոր «Ժամանակը փոփոխութիւն է»):
Իսկ նոյն հատորին վերջին գլուխը «Արմենական Կուսակցութիւնը» (անոր կազմութեան 85-ամեակին առիթով) յօդուածով, ան կ’եզրափակէ որքան հպարտ՝ նոյնքան երախտագէտ զգացումներով:
Չենք զարմանար: Այդ վեց էջերու մէջ, ան կրցած է համառօտել, դաստիարակել, փառաբանել գաղափարական ամենէն լուսաւոր, հոգին ջերմացնող եւ յաւիտեան արձագանգող իրականութիւնը: Կ’արծես Անդրանիկ Անդրէասեան «Արմենականի» շրջուն համայնագիտարանը եղած է:
Չեմ յաւակնիր «Խոհեր»ուն, գրախօսականը ընել, սակայն Անդրանիկ Անդրէասեան մը կարդալէ ետք, դժուար է զսպել ու հաւասարակշռել խանդավառութիւնս:
Ստ. Կուրտիկեան, անոր մասին հետեւեալը կ’արտայայտուի «Անդրէասեանի շատ պատմուածքներու հերոսները մարդկային նոր յարաբերութիւններու, նոր վարք ու բարքի, նոր աշխարհ զգացողութեան մթնոլորտին մէջ արժանապատուութեան եւ ինքնասիրութեան խոր զգացումով ապրող հին սերունդի աւանդապաշտ մարդիկն են: Արձակագիրը ճշմարտացիօրէն կու տայ հասարակական երեւոյթներու, կեանքի իրադարձութիւններու սոցիալական-հոգեբանական կողմը»:
Յ.Գ. Այս առիթով հպարտութեամբ կարելի է յիշել, որ ան եղած է հիմնադիրներէն Մոնթրէալի ՌԱԿ «Էօժէն Բաբազեան» ակումբին (1963-էն մինչեւ այսօր): Անդրանիկ Անդրէասեանի հեռատես տեսլականութեան արգասիքն է, որ կը վայելէ գանատահայ գաղութը՝ ընդհանուր առմամբ եւ Թէքէեան Մշակութային Միութիւնը՝ մասնաւորաբար, աւելի քան 60 տարիներ:
ՀԵՂԻՆԱԿԻՆ ՀՐԱՏԱՐԱԿՈՒԱԾ ՀԱՏՈՐՆԵՐԸ
1.- Սպիտակ Արդարութիւն – (Պատմուածքներ), 1939, Ֆրեզնօ. Անդրանիկ Անդրէասեան իր առաջին հատորը կը նուիրէ իր եղբօրը՝ Աշոտ Անդրէասեանի յիշատակին:
«Սպիտակ Արդարութիւն»ի երկրորդ տպագրութիւնը կը հրատարակուի Երեւան 1960-ին:
2.- Կարմիր Ասպատակի Օրագրէն – (Պատմուածքներ), 1947, Պոստոն. երեք բաժանումներով՝ ա) Կոտրած Թեւերով Հրեշտակները, բ) Ամերիկեան պատկերներ իւրաքանչիւրը ունենալով հինգական պատմուածքներ եւ գ) Կարմիր Ասպատակի Օրագրէն՝ առանձին պատմուածք մը:
3.- Վերջին Կայանը – (Պատմուածքներ), 1956, Պէյրութ:
4.- Սպիտակ Արդարութիւն – (Վերի գիրքերէն ընտրուած հաւաքածոյ, հրատարակուած՝ Երեւանի մէջ), 1960:
5.- Խոհեր – (Գրական ու Հասարակական), 1961, Պէյրութ:
6.- Տարագիր Երկինքի Տակ – (Պատմուածքներ), 1967, Պոստոն:
7.- Երկար Գիշերին Մէջէն – (Վէպ), 1974, Պէյրութ:
8.- Հայկական Դատին Նոր Հանգրուանը – 1967, Պէյրութ:
9.- Խոհեր, Բ. Հատոր – (Գրական եւ Ազգային), 1976, Պէյրութ:
10.- Խոհեր, Գ. Հատոր – (Գրական, Ազգային, Քաղաքական), 1980, Լոս Անճելըս:
11.- Պատմութիւն Ռ.Ա.Կ.-ի Ամերիկայի Արեւմտեան Շրջանակի:
12.- Համազգային Առաքելութիւն, Հ. Բ. Ը. Միութիւն, 1906-1981. The AGBU: A Mission In Service To The Armenian People. (Երկլեզու Հայերէն եւ Անգլերէն): Ան կը հետեւի Հ.Բ.Ը.Մ.-եան պատմական հետքերու՝ ծագում, հիմնական նպատակ ու նուաճումներ, եզրակացնելով Ալեք Մանուկեանի նախագահութեան գերազանցօրէն բեղմնաւոր շրջանը:
13.- Անմարմին Սէրը – (Չորս Պատմուածքներ), 1983, Լոս Անճելըս:
14.- Դառնութեան Բաժակը – (Նախորդ հատորներէն ընտրուած պատմուածքներու հաւաքածոյ, հրատարակուած Հայաստան), 1984:
15.- «Փլուզում եւ Վերածնունդ» Վէպ Երեք Հատորով:
ա) Դէպի Մայրամուտ 1896-էն 1915-ի շրջանէն (1989, Լոս Անճելըս):
բ) Գերեզման եւ Յարութիւն (Վէպ), 1985, Լոս Անճելըս:
գ) Վերածնունդ եւ Վերադարձ 1896-էն 1915-ի շրջանէն: (Պոստոն, 1998):
Ծանօթ: Եթէ նկատի առնենք Փլուզում եւ Վերածնունդ (3 հատոր) վէպին երկրորդ հատորին տպագրական թուականը (1985), աւելի կանուխ է քան առաջին հատորինը Դէպի Մայրամուտ (1989): Անդրանիկ Անդրէասեան ծանօթութիւնի մէջ կը բացատրէ, թէ արդէն սկսած էր առաջինը սակայն անձնական պատճառներով կը ստիպուի ընդհատել եւ աշխատիլ ու վերջացնել երկրորդը. այսպէսով յետոյ կը վերադառնայ առաջինին :
16.- Գրականութեան եւ Գրողներու մասին-ը հաճոյքով ընթերցելու պատճառը՝ շատ մը նիւթերու կարճութիւնն է: Ընթերցողին կու տայ հանգստութիւն, խաղաղութիւն, կարդալու գրուածը մարսելու եւ անմիջապէս յաջորդին անցնելու թարմ տրամադրութիւնը: Բանաստեղծ, գրագէտ ու վիպագիր անուններ՝ Վ. Թէքէեան, Պ. Սեւակ, Ա. Չոպանեան, Կոմիտաս Վրդ. Յ. Թումանեան, Վ. Վահեան եւ ուրիշներ կը թաւալին իր ոսկեայ գրիչէն եւ կը հասնին մեզի բիւրեղացած: 1986-1987. Դատումներ եւ Գնահատումներ, Լոս Անճելըս.
- – Death and Resurrection («Գերեզման եւ Յարութիւն» վէպին անգլերէն թարգմանութիւնը), 1988, Նիւ Եորք:
Պերճ Գոգորեան
