Ես ինքնաբերաբար լրաբերը դարձած եմ Հալէպի. ինքզինքիս իրաւունք տուած եմ, ո՛ր շրջապատին մէջ ալ գտնուիմ, խօսիմ Հալէպի մասին եւ վերջին նորութիւնները փոխանցեմ ներկաներուն, պարզապէս, ըստ հասած լուրերուն, տխրութիւնս, կամ ուրախութիւնս բաժնեկցելու:
Երբ հալէպահայերու մէջ եմ, զգացումները փոխանցիկ են, բոլորն ալ ըսելիք ունին ու խօսքը իրարմէ խլելով կարծիք կը յայտնեն, տեսակէտներ կը պարզեն, երբեմն կարծիքներու բախում ալ կ՛ըլլայ, բնական է, սակայն այդ բախումները երբե՛ք ի վնաս հալէպահայութեան ու մեր գաղութին:
Ոչ-հալէպահայ շրջանակի մէջ, հարցը կը փոխուի ըստ տարիքի: Մեծահասակներու մօտ կը խօսիս, մտիկ կ՛ընեն, չեն պատասխաներ, մասնաւոր հակազդեցութիւն ալ չես նկատեր, բայց անտրամադիր ես ու անտրամադրութեանդ պատճառը պիտի բացատրես, ոչ անպայման կարեկցական խօսքեր լսելու ակնկալութեամբ, ոչ պարպուելու, կամ լիցքաթափուելու համար, այլ` ներքին մղումով մը, սարոյեանական «Հէյ, ով կայ այնտեղ» ըսելու պէս:
Իսկ նոր սերունդի պարագային, հարցը ոչ միայն մտահոգիչ է, կամ վրդովեցուցիչ, այլ` ընդհանրապէս «Ձայն բարբառոյ յանապատի» է, լրիւ տարբեր աշխարհի մարդոց մէջ կը նկատես ինքզինքդ: Հալէպին ինչ ըլլալը չեն գիտեր, Հալէպի մէջի անցած-դարձածէ՞ն լուր պիտի ունենան… Բայց կը խօսիս, մարդ են վերջ ի վերջոյ, երբ ռմբակոծումներէն իրենց հասակակիցներուն զոհուելուն մասին կը խօսիս թրթռացող շրթունքներով ու կը տեսնես, որ ոչինչ փոխուած է անոնց դէմքին վրայ, ոչ մէկ հակազդեցութիւն, քանի մտիկ իսկ չեն ըներ ու տարուած իրենց կողմնակի խօսակցութիւններով ու կատակներով, կը զգետնեն քեզ ու քանիերորդ անգամ ըլլալով կը հասկնաս, որ մենք ուրիշ աշխարհի մէջ ապրող մարդիկ ենք, իրենք ուրիշ:
Լրատուամիջոցներուն վերաբերմունքը գործի բնոյթէն անդին չ՛անցնիր, զգացական բաժին չկայ, կայ միայն պարտականութեան գիտակցութիւն, իսկ մենք պարտականութենէ անդին ու տարբեր վերաբերմունք կը սպասենք:
Դեռ շաբաթ մը առաջ էր, պաշտօնական հրաւէրով մը, ընթրիքի սեղանի շուրջ հաւաքուած էինք. միակ սուրիահայը ես էի մէջերնին. ըստ հայկական սովորութեան թամատայի սեղանապետութիւնն ու կենացները իրար կը յաջորդէին, մին միւսէն աւելի իմաստալից: Ժամերը սահեցան. անհամբեր կը սպասէի, որ մէկն ու մէկը բաժակ բարձրացնէ Հալէպի կենացը, ցաւակցի զոհերուն համար ու գովէ մնացողներուն տոկունութիւնն ու ի հեճուկս տեղացող հրասանդ-հրթիռներուն, եկեղեցական, կրթական ու մշակութային կեանքը վառ պահողներու նուիրական աշխատանքը:
Չեղաւ: Ոչ ոք մտածեց այդ մասին: Ստիպուած ես խօսեցայ:
Թերեւս մեր ակնկալութիւնները աւելորդ են. ինչո՞ւ պէտք է սպասել որ մեզի պէս մտածեն, ազդուին, զգան… Բայց, չէ՞ որ «Մէկ ազգ» կը պոռանք օրն ի բուն…:
Հալէպն ու իր հարցերը որոշ գրասենեակներէ անդին հազիւ թէ անցնին: Անհատ հետաքրքրուողներ կան, անշուշտ պիտի ըլլան, սակայն ընդհանուրին չէ հասած, անոնք այնքան քաղաքական, տնտեսական եւ այլ հարցեր ունին, մնաց որ մեր հարցո՞վ զբաղին:
Կը մտածեմ, Հայաստանի դպրոցներու մէջ պատահա՞ծ է, որ ուսուցիչ մը կամ ուսուցչուհի մը Հալէպի մասին խօսած ըլլայ աշակերտներուն. կը կասկածիմ:
Մարդի՛կ, հայրենի՛ մարդիկ, կարեկցանք չէ որ կը սպասենք, ասիկա պատմութիւ՛ն է, հայ ազգի պատմութեան մէկ կարեւոր էջն է, նոր սերունդը պարտաւոր է ճանչնալ իր ազգին պատմութիւնը, իսկ ազգը միայն Հայաստանի մէջ չէ:
Դեռ մէկ ազգ կոչուելու համար ինչքա՞ն սպասելու ենք:
Յակոբ Միքայէլեան
