Պարոյր Սեւակ անմահանուն մարդն ու բանաստեղծի ծննդեան հարիւրամեակ

Կենսագրութիւն

Պարոյր Սեւակ բուն անունով Պարոյր Ռաֆայէլի Ղազարեան, ծնած է 26 Յունուար 1924-ին Արարատ շրջանի Սովետաշէն (Չանախչի) գիւղը: Միջնակարգ կրթութիւնը ստացած է գիւղական դպրոցի մէջ: 1939-ին ընդունուած է Երեւանի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտէտը եւ աւարտած՝ 1945-ին: Ապա՝ Գիտութեանց Կաճառի Մ. Աբեղեան անուան Գրականութեան մասնագիտութեան ճիւղը, ուր ուսանելու զուգընթաց աշխատած է «Աւանկարտ» թերթի խմբագրութեան, արտասահմանի հետ Մշակութային Կապի Հայկական ընկերութեան եւ «Գրական թերթ»-ի խմբագրութեան մէջ:

1951-ին, մեկնելով Մոսկուա, ուսանած է Մաքսիմ Կորքիի անուան համաշխարհային գրականութեան ինստիտուտի մէջ, որու դասընթացքն աւարտելէ ետք, պաշտօնավարած է նոյն հաստատութեան մէջ, որպէս աւագ դասախօս:

1960-ին վերադարձած է Երեւան, ուր եղած է գիտաշխատող Հայկական Գիտութիւններու Կաճառէն ներս:

1967-ին պարգեւատրուած է Աշխատաւորական Կարմիր Դրօշի շքանշանով:

1968-ին ՍՍՀՄ Գերագոյն Սովետի երեսփոխան:

Խոր սուգի մատնելով հայրենիքի թէ սփիւռքի բովանդակ հայութիւնը, ինքնաշարժի անհեթեթ արկածի զոհ գնաց Պարոյր Սեւակ, իր կողակցին Նէլլի Մենաղարավէլիի հետ, 1971, Յունիս 17-ին:

«Մայր տաճարի կամարների տակ հնչում է հոգեզմայլ «Հօր ժամ»-ը՝ հոգեհանգստեան սքանչելի տաղը, որը մեծ ապրումով եւ շնորհալիօրէն կատարում է Մայր տաճարի երգեցիկ խմբի մենակատար Լուսինէ Զաքարեանը»: («Էջմիածին» Յունիս-Յուլիս, 1971).

«Անլռելի Զանգակատուն»-ին Զարգացումը

 25-26 Դեկտ. 1970-ին գրագէտ (գրականագէտ) Ալպերտ Արիստակէսեան, հարցազրոյց մը կը կազմակերպէ Պարոյր Սեւակի հետ:

Ստորեւ կու տանք (յապաւուած) այդ հարցազրոյցի հարցումներէն մին՝ ուղղուած Պ. Սեւակի, ուր պատասխանէն կը յայտնուի թէ «Անլռելի Զանգակատուն»-ը ինչ փուլերէ անցած է:

-Իսկ ի՞նչ կասէիք «Անլռելի զանգակատուն» պոէմի ծնունդի մասին: Որո՞նք են եղել այն առաջին տողերը, որոնցով դուք սկսել էք այդ պոէմը:

Իմ ողջ կեանքում ես մտքիս մէջ գրել եմ «Զանգակատունը». ԳՐԵԼ ԵՄ զանազան «ՁԵՒԵՐՈՎ» իբրեւ վէպ, իբրեւ վիպակ, իբրեւ ուսումնասիրութիւն, իբրեւ յօդուածների շարք, իբրեւ ողբերգութիւն կամ դրամա, ես գիտէի, որ դա մի օր պիտի գրուի: «Զանգակատուն» պոէմը գրուեց միանգամից, զարմանալի հեշտութեամբ ու արագութեամբ: Միգամածութիւնը վաղուց պատրաստ էր, բայց ուղեծիր չկար, որով պիտի պտտուէր այս նոր «մոլորակը»: Իսկ դա կատարուեց Մոսկուայում, մի սարսափելի սառնամանիքային օր: Նոր էի վերջացրել իմ «Մարդը ափի մէջ» ժողովածուն եւ հարիւրաւոր ծխախոտեր ծխելուց յետոյ դուրս էի եկել սառնամանիքի մէջ մի բաժակ գարեջուր խմելու: Եւ աղմկոտ, կեղտոտ, ցուրտ, ծխաշատ գարեջրատանը, հեռաւոր Մոսկուայում, յանկարծ ռատիոյից հնչեց կոմիտասեան երգը: Ինձ համար ամէն ինչ պարզուեց մի վայրկեանում: Պարզուեց նախ վերնագիրը՝ «Կոմիտասեան համանուագ», յետոյ՝ «Հայոց երգարան», յետոյ՝ «Զարմանալի զանգակատուն», յետոյ՝ «Անլռելի զանգակատուն», ապա նաեւ կառուցուածքը՝ ըստ կոմիտասեան երգերի, այսինքն՝ շարադրել Կոմիտասի ողջ կեանքը ըստ նրա համապատասխան երգերի, եթէ որբ է՝ «Անտունի», եթէ պանդուխտ է՝ «Կռունկ», եթէ սիրոյ մասին է՝ «Սոնեայ եար»: Եւ քանի որ գործը մտայղացուած էր իբրեւ համանուագ՝ սիմֆոնիա, կամ իր եկեղեցական կարգը նկատի ունենալով՝ իբրեւ օրաթորիա, ուրեմն պիտի ունենար իր հանդիսաւոր սկիզբը: Այդ պատճառով էլ գարեջրատնից տուն հասնելով նոյն օրը գրեցի պոէմի այն մասերը, որոնք յետոյ պոէմի կառուցուածքի թելադրանքով սկզբից տեղափոխուեցին վերջ.

Դու վարդապե՞տ:

Դու Ամենայն հայոց երգի Վեհափառն ես…

(եւ շարունակութիւնը՝ մինչեւ վերջ):

Դու ես մեղաւոր

Դու ես մեղաւոր, որ ես մենակ եմ,

Եւ մենակ, մոլոր թափառում եմ միշտ,

Մեղաւոր ես դու, որ մեծ աշխարհում

Ո’չ մէկի սէրը սրտիս չի կպնում:

Դու ես մեղաւոր, որ արցունքն աչքիս

գիշեր ու ցերեկ, քնած թէ արթուն,

Աղօթում եմ ես, որ սիրուդ նման

Մի ուրիշ սէր ինձ Աստուած պարգեւի:

Մեղաւոր ես դու, որ միշտ այլ մարդկանց

Կողքով անցնում եմ անտարբեր ու քար,

Ու չեմ նկատում ջերմ հայեացքները

Եւ խոյս եմ տալիս ամէնքի սիրուց:

Դու ես մեղաւոր, այո, միայն դու,

Քո սէրը սրտիցս ջնջել չի լինում,

Քո աչքերն են ինձ անվերջ հետևում,

Քո ձայնն է անվերջ իմ ականջներում:

Մեղաւոր ես դու, որ բարի ու լաւ

Շատ տղաներին վշտացրել եմ ես,

Խոցել եմ անսիրտ ու չեմ ցանկացել

Նրանց հասկանալ, ընդունել նրանց:

Դու ես մեղաւոր որ ում տեսնում եմ

Իսկոյն քեզ հետ եմ ես համեմատում,

Ով որ ինձ սիրոյ խօսքեր է ասում,

Ես քո խօսքերն եմ անընդհատ յիշում:

Մեղաւոր ես դու, որ ցերեկն ամբողջ

Ուրիշների հետ է իմ կեանքը անցնում:

Բայց երբ փակում եմ աչքերս յոգնած՝

Դու ես երազիս ինձ այցի գալիս:

Դու իմ մեղաւոր, դու իմ վաղեմի,

Ի՞նչ ես դու ուզում, ինչո՞ւ ես պատժում,

Ինչո՞ւ չես թողնում, որ սիրեմ մէկին,

Ինչո՞ւ չես ուզում երջանիկ լինեմ:

Ուզու՞մ ես քաւել մեղքդ իմ հանդէպ,

Դուրս ե’կ ուրեմն իմ սրտի միջից,

Օրհնի’ր իմ կեանքը սիրուդ օրհնանքով,

Եւ աղօթիր, որ ես մենակ չմնամ:

Պարոյր Սեւակ

ԱՅՐ ՄԻ` ՍԵՒԱԿ ԱՆՈՒՆՈՎ

ՍԻԼՎԱ ԿԱՊՈՒՏԻԿԵԱՆ

Ձիրքը, տաղանդը ազգային հարստութիւն է: Այն բաղադրուում է դարեդար ու սերնդէ-սերունդ: Ժողովրդի հոգեկան խառնարանից, հոգու եւ սրտի փորձից գոյացած, նրա ընդերքում շերտ ու երակ կապած ոսկին է դա, նրա թանկագին կուտակումները, որ նա մերթընդմերթ յատկացնում է այս կամ այն անհատին՝ այդ անհատի միջոցով իրեն արտայայտելու, իրեն իրացնել կայացնելու համար: Եւ նա, ում բաժին է ընկնում այդ ոսկեղէն պաշարներից, իրաւունք չունի մսխելու այն անփութօրէն, իր ուզածի պէս, որովհետեւ դա միայն իրենը չէ, այլ պարտամուրհակով արուած հարստութիւն է, որը պէտք է վերադարձնել:

Այս ամէնով է, որ Սեւակը մարեց իր պարտամուրհակը՝ ստացածի հանդէպ, մարեց, թողնելով մեզ իր «Անլռելի Զանգակատուն»ն ու «Եւ Այր Մի՝ Մաշտոց Անուն», իր «Մարդը Ափի Մէջ» ու «Եղիցի Լոյս»ը, իր «Սայեաթ-Նովան» եւ գրականագիտական ակնարկները, թողնելով մեզ ազնիւ ատաղձից կերտուած իր կերպարը. կերպարը մի մարդու, որի առօրեայ կեանքը լրացումն ու ամբողջացումն է իր ստեղծագործութեան, որն իր բարձր ու շիտակ բնաւորութեամբ, իր ժողովրդի ճշմարտութեանը պաշտպան կանգնող՝ կրքոտ, բայց ողջամիտ ելոյթներով, մեր արուեստի, գրականութեան դարաւոր արմատների իւրաքանչիւր նոր ճիւղ ու տերեւի համար լիաբուխ ուրախացող իր շռայլ սրտով, աշխարհի ժողովուրդների ստեղծածով իրեն հարուստ զգալու, ամէն բարեկամ ձեռք հարազատօրէն սեղմելու իր լայնախոհութեամբ, աշխարհի առջեւ ժողովուրդ ներկայացնող իր արժանավայել խօսք ու պահուածքով ու 20-րդ դարի մակարդակին կանգնած իր մտաւորականութեամբ,- այս ամէնի հանրագումարով դառնում է մի տեսակ մարմնացումը մեր ազգային իտէալի, այդ իտէալի ժամանակակից տիպարը:

Այսպիսով, գրական-ստեղծագործական, մարդկայնութեան, քաղաքացիականութեան  անհաշիւ դասեր թողեց մեզ Սևակը ի գին անձնական շահ ու բարօրութեան` ժողովրդին նուիրուելու, նրա մշակոյթին, պատմութեանը, լեզուին, ծաղկումին ու զօրացմանը պատուախնդիր հպարտութեամբ ծառայելու անբեկանելի աւանդներ: Եւ յոբելեանները միայն նրա համար չեն, որ մենք մի անգամ էլ սգանք, զարմանանք ու հիանանք մեր անմահ մեծերով, այլ ամէնից շատ նրա համար, որ մենք մի անգամ էլ անդրադառնանք, տէր կանգնենք նրանց ասածին ու թողածին, տէր կանգնենք ո՛չ միայն խօսքով, սուգ ու ափսոսանքով, այլ մեր գործով, մեր անձով, ապրելու ու մաքառելու մեր կերպով: Անմահները ոչ թէ  խնդրում են մեզնից այս ամէնը, այլ` յանուն մեր ապագայի` անմահները հրամայում են:

(Յապաւուած)

Պարոյր Սեւակի Հրատարակուած Գիրքերը,

Ժամանակագրական Կարգով

1.- 1948- «Անմահները հրամայում են». (Պ.Ս. օրագիր):

2.- 1954- «Անհաշտ Մտերմութիւն»:

3.- 1954- «Սիրոյ Ճանապարհ»:

4.- 1957- «Նորից քեզ հետ». (Պ.Ս. օրագիր):

5.- 1959- «Անլռելի Զանգակատուն»: (Հրատարակուած Մոսկուա):

6.- 1960- «Մարդը Ափի Մէջ»: (Ռուսերէն) . (Ս. Գալոյեան):

7.- 1961- «Երբ Մրցում Է Ամբողջ Երկիրը»:

8.- 1962- «Եւ այր մի՝ Մաշտոց անուն»:

9.- 1963- «Անլռելի Զանգակատուն» : (Հրատարակուած Պէյրութ, տպարան Սեւան)

10.- 1963- – «Անլռելի Զանգակատուն»: (Հրատարակուած Թեհրան):

11.- 1963- «Մարդը Ափի Մէջ»: (Հայերէն տարբերակը), (Ս. Գալոյեան):

12.- 1965- «Եռաձայն պատարագ»:

13.- 1966 – «Անլռելի Զանգակատուն»: (Գրիգոր Խանճեանի նկարազարդումներով): Պ. Սեւակ«Անլռելի Զանգակատուն»պոէմին համար պետական մրցանակ կը ստանայ:

14.- 1969- «Սայեաթ Նովա» Ուսումնասիրութիւն, շուրջ 500 էջ: 1967-ին կրցաւ պաշտպանել իր աւարտաճառը, իսկ դոկտորական կոչումը իրեն շնորհուեցաւ 1970-ին:

15.- 1969- «Եղիցի Լոյս» . (Երեւան) հեղինակը ստացած է ազդօրինակը Դեկտ. 28-ին, սակայն վաճառքի է հանուած Սեւակի մահէն ետք 1971-ի Օգոստոսին:

16.- 1971- «Եղիցի Լոյս» Պէյրութ: Ամբողջական հրատարակութիւն՝ Սեւան տպարանէն:  Սիմոն Սիմոնեանն էր իրագործողը եւ գործը լոյսի եկաւ նախքան հայաստանեան  հրատարակութեան մէջտեղ հանուիլը:

17.- 1971- «Ձեր ծանօթները»: