Վերասլաց Պահ Մը Հայկ Ազարեանի Ստեղծագործութեան Հետ

Լսելն ու ակա­նա­տես ըլ­լա­լը որ­քան տար­բեր բա­ներ են: Աբով­եան քա­ղա­քի նո­րա­կա­ռոյց Սուրբ Յով­հան­նէս եկե­ղեց­ւոյ մա­սին հի­աս­քանչ ար­տա­յայ­տու­թիւն­ներ լսած էի, թէ՛ կա­ռոյ­ցի, խաչ­քա­րա­յին քան­դակ­նե­րու, եւ թէ սր­բա­պատ­կեր­նե­րու ու գմ­բե­թի պատ­կե­րա­զարդ «ներ­կա­յու­թեան» մա­սին: Անց­եալ տար­ուան Մա­յիս­եան տօ­նա­կան օրե­րուն, երբ հայ­րե­նիք կը գտն­ուէի մեկ­նե­ցայ նա­եւ Աբով­եան քա­ղաք` տես­նե­լու հա­մար հրա­շա­փառ տա­ճա­րը:

Առա­ջին իսկ հայ­եաց­քով, գմ­բե­թը ին­ծի թուաց թէ գե­րերկ­րա­յին ներ­կա­յու­թիւն մըն է: Երկ­նա­կա­մա­րը պահ մը ներ­քեւ` իմ մօտս իջաւ, որ­պէս­զի կա­րե­նամ հա­ղորդ­ուիլ հզօր ծած­կոյ­թին հետ: Սե­րով­բէ­ներ, Քե­րով­բէ­ներ լու­սապ­սակ­նե­րով, մա­կան­նե­րով վեր փո­խադ­րե­ցին զիս: Թէ որ­քա՛ն մնա­ցի երկ­նաս­լաց հրեշ­տա­կա­գուն­դե­րուն հետ դժ­ուար էր ըսել: Եկե­ղեց­ւոյ գա­ւի­թին մօտ սպա­սող ըն­կե­րա­կից­ներս անդ­րա­դար­ձու­ցին, թէ շատ եր­կար էր…

Աղօտ յի­շո­ղու­թեանս մէջ սա­կայն տար­ուան մը հե­ռա­ւո­րու­թե­նէն ան­ջինջ դրոշմ­ուած փայ­լա­տա­կում­ներ մնա­ցին, որոնք բնաւ պի­տի չջնջ­ուին մտ­քէս, մա­նա­ւանդ հոգի­էս այն­քան ատեն որ կեն­դա­նի եմ:

Ոս­կե­գոյն ետ­նա­պատ­կե­րէն հրեշ­տակ­նե­րը ակն­դէտ կը հս­կէ­ին` այն­պէս ինչ­պէս եր­կին­քէն` որուն հետ մի­ա­ձուլ­ուած այս քն­քուշ, բայց մա­նա­ւանդ զօ­րեղ ու հուրհ­րա­տող էակ­նե­րը իջած ըլ­լա­յին կար­ծէք զիս իրենց հետ վեր փո­խադ­րե­լու:

Ջերմ ու ժպ­տա­ցող զուար­թուն­ներ կեն­դա­նի էին ու իրա­կան: Այո՛, պայ­ծառ ծի­րա­նի­նե­րով, մուգ կար­միր ու կա­պոյտ հան­դերձ­նե­րով, կեն­դա­նա­րար կա­նա­չով, ջերմ ու ազնը­ւա­գոյն հզօր թա­գա­ւո­րի մը պա­լա­տը կը փո­խադ­րէ­ին զիս` մտեր­միկ երկ­նա­յին ժո­ղո­վի մը մաս­նա­կից դարձ­նե­լու: Անոնք նուրբ ու բա­րակ ձեռ­քե­րով, նուրբ բա­րի, երկ­րին չհը­պած ոտ­քե­րով, օգ­նու­թեան ու ար­դա­րու­թեան հա­մար հաս­նող մա­կան­նե­րով, լու­սապ­սակ­նե­րով, գոյ­նի եւ լու­սաստ­ուե­րի ներ­դաշ­նակ հա­մադ­րու­մով դրախ­տա­յին ոլորտ մը կը ստեղ­ծէ­ին երկ­րի վրայ, ոտ­քե­րուս հպած այն երկ­րին, որ նա­խադ­րախտն էր ար­դէն: Երկ­նա­յին նոր տի­րա­պե­տու­թիւն մը, սե­փա­կա­նու­թիւն մը ներ­քին նոր թա­գա­ւո­րու­թիւն մը ստեղ­ծե­լու իջած ըլ­լա­յին կար­ծէք:

Պրպ­տում­նե­րէս կ՛իմա­նամ, թէ Երե­ւա­նի ծնունդ սր­բան­կա­րիչ Հայկ Սար­կա­ւագ Ազար­եան Երե­ւա­նի Թեր­լե­մէզ­եա­նի ան­ուան նկար­չա­կան ու­սում­նա­րանն ու Էջմ­ի­ած­նի ճե­մա­րա­նը աւար­տե­լէ ետք, կ՛աւար­տէ Պու­խա­րես­թի եկե­ղե­ցա­կան նկար­չա­կան դպ­րոցն ու Պե­տա­կան Հա­մալ­սա­րա­նի Աստ­ուա­ծա­բա­նութ­եան Ֆա­կուլ­տե­տի Վե­րա­կանգ­նու­մի բա­ժի­նը, այ­նու­հե­տեւ կը պաշտ­պա­նէ իր թեկ­նած­ուա­կան աւար­տա­ճա­ռը` «Սր­բա­պատ­կե­րի Աստ­ուա­ծա­բա­նու­թիւնը» թե­մա­յով:

Ետ­քը կ՛իմա­նամ նա­եւ որ ոչ միայն Աբով­եան Քա­ղա­քի հրա­շա­լի Սուրբ Յով­հան­նէս եկե­ղեց­ւոյ սր­բա­պատ­կեր­ներն ու որմ­նան­կար­նե­րու հե­ղի­նակն է Հայ­կը, այ­լեւ Երե­ւա­նի կեդ­րո­նը գտ­նուող Սուրբ Ան­նա նո­րա­կա­ռոյց եկե­ղեց­ւոյ սր­բա­պատ­կեր­նե­րը ստեղ­ծողն է, ար­ուես­տա­գէտ` Հայկ Ազար­եան, որ նոր եւ ինք­նու­րոյն շունչ բե­րե­լով հան­դերձ մեր նո­րօր­եայ եկե­ղե­ցա­կան գե­ղան­կար­չու­թեան, նա­եւ պահ­պա­նած եւ յար­գած է պատ­կե­րագ­րա­կան բո­լոր կա­նոն­նե­րը: Իր բո­լոր գոր­ծե­րը սեր­տօ­րէն կապ­ուած են հա­մաք­րիս­տո­ն­է­ա­կան եւ հայ­կա­կան եկե­ղե­ցա­կան սր­բան­կար­չու­թեան աւան­դոյթ­նե­րուն եւ ար­ուես­տին հետ:

Կի­լիկ­եան ար­ուես­տը քա­նի որ մաս կը կազ­մէ մի­ջերկ­րա­կա­նի աւա­զա­նի Բիւ­զան­դա­կան ար­ուես­տին, հայ­կա­կան ար­ուես­տին մէջ, (Դե­հի­սիս)ին կը հան­դի­պինք շատ վա­ղուց, միջ­նա­դար­եան նկար­չու­թեան մէջ: Թէ­եւ սր­բա­պատ­կեր­նե­րու օրի­նակ­նե­րը սա­կա­ւա­թիւ են, սա­կայն ամէ­նէն յատ­կան­շա­կան­նե­րէն է, Տա­թե­ւի Սուրբ Պօ­ղոս Պետ­րոս եկե­ղեց­ւոյ սր­բա­պատ­կե­րը (930 թուա­կան): Աւե­լի ուշ Կե­չա­ռի­սի գլ­խա­ւոր եկե­ղե­ցին (1051 թ.), Հաղ­բա­տի Սուրբ Նշան եկե­ղե­ցին (1215 թ.), Քո­բայ­րի եկե­ղե­ցին (1282 թ.): Ու­րեմն հայ­կա­կան գե­ղան­կար­չու­թեան մէջ տաս­նե­րորդ դա­րէն սկս­եալ ար­դէն իսկ ու­նէ­ինք Դե­հի­սի­սը` Քրիս­տո­սի, Աստ­ուա­ծա­մօր եւ Յով­հան­նէս Մկրտ­չի մաս­նակ­ցու­թեամբ:

Դե­հի­սի­սի թե­ման նոյն­պէս ոգեշն­չած է Հայ ման­րան­կա­րիչ­նե­րը: Թո­րոս Ռոս­լին նկա­րա­զար­դած է Մա­լաթ­իոյ Աւե­տա­րա­նը 1267-ին եւ Կե­ռան թա­գուհիի Աւե­տա­րա­նը 1272-ին: Այս պատ­կեր­նե­րուն եւ ընդ­հան­րա­պէս Դե­հի­սի­սի մէջ Քրիս­տո­սը միշտ գա­հին բազ­մած պատ­կեր­ուած է, իսկ Անոր եր­կու կող­մե­րը Աստ­ուա­ծա­մօր եւ Յով­հան­նէս Մկըր­տի­չին փո­խա­րէն Եղ­ի­ան եւ Մով­սէ­սը զե­տեղ­ուած են:

Ռու­ման­իոյ Հայ Առա­քե­լա­կան եկե­ղե­ցին զար­դա­րող Դե­հի­սի­սը Հայկ Սար­կա­ւագ Ազար­եան պատ­կե­րած է որ­պէս նուէր Ռու­ման­իոյ Հա­յոց Թե­մի Առաջ­նոր­դա­րա­նին:

Թե­ման կը ներ­կա­յաց­նէ փրկ­չին երկ­րորդ գա­լուս­տը` Աստ­ուա­ծա­մօր եւ Յով­հան­նէս Մկրտ­չի ու­ղեկ­ցութ­եամբ: Պատ­կե­րին մէջ Քրիս­տոս նս­տած է իր գա­հին վրայ, Աջով կ՛օրհ­նէ, իսկ Ձախ ձեռ­քին ու­նի ակա­նա­զարդ Աւե­տա­րա­նը:

Սուրբ Յով­հան­նէս եկե­ղեց­ւոյ զուար­թուն­նե­րը պատ­ճառ կը դառ­նան, որ աչ­քե­րուս առ­ջեւ պարզ­ուի նոր հա­մայ­նա­պատ­կեր մը: Աւե­լին` սր­բա­վայր մը, որուն բա­նա­լին սար­կա­ւագ Հայկ Ազար­եա­նի մօտ կը գտն­ուի:Հոն մտ­նե­լով ակա­նա­տե­սը կ՛ըլ­լաս նո­րա­ոճ, բայց արե­ւել­եան յա­տուկ բոյ­րով օծուն ու հայ­կա­կան վր­ձի­նին յա­տուկ նո­րա­նոր յայտ­նա­գոր­ծում­նե­րու, այլ խօս­քով` ոգե­ղէն զգլ­խիչ խրախ­ճան­քի մը:

Մարիանա Պէրթիզլեան–Ղազարեան