Մեր սիրելի Ընթերցողին ուշադրութեան կ’ուզենք յանձնել` թէ ստորեւ հրատարակուած հարցազրոյցը կատարուած է ընտրութեանց նախորդող շաբթուան ընթացքին: Յատկանշական է թէ «ՊԱՅՔԱՐ» շաբաթաթերթի գլխաւոր խմբագիր եւ ՌԱԿ-ի ղեկավարներէն ընկեր Երուանդ Ազատեանի այնտեղ արտայայտած միտքերը կը շօշափեն հիմնական ընդհանուր մտահոգութիւններ որոնք այսօր եւս, յետ ընտրութեանց, ի զօրու կը մնան:
Ընդհանուր առմամբ, Հայ ժողովուրդը շնորհաւորելի է կանոնաւոր ընտրութեանց կայացման համար: Հետեւաբար, շնորհաւորելի է մեծամասնութիւն ապահոված վարչապետ պրն. Փաշինեանը: Սակայն նաեւ ակնյայտ է թէ խիստ տագնապալից մթնոլորտի մէջ իրեն տրուած մեծամասնութեան պահանջը եւ ակնկալութենէն է նաեւ որ ինք փոխէ իր գործելակերպը եւ իրականացնէ բարելաւուած բառապաշարով, կողմերու եւ ուժերուն համախմբում:
Խմբ.
Օրերս հերթական այցով Երեւան կը գտնուի ՌԱԿ-եան գործիչ, «Պայքար» շաբաթաթերթի գլխաւոր խմբագիր ընկ. Երուանդ Ազատեան. այս պատեհ առիթէն օգտուելով «ԱՊԱԳԱՅ» շաբաթաթերթի Երեւանի աշխատակից Սագօ Արեան հարցազրոյց մը ունեցած է մեր ընկերոջ հետ, որ կը ներկայացնենք ստորեւ.
-Պր. Ազատեան, ինչպէ՞ս կը գնահատէք Հայաստանի քաղաքական ընդհանուր իրավիճակն այս օրերուն:
Հայաստանի քաղաքական իրավիճակը բաւականաչափ մտահոգիչ է։ Մեր երկիրը շատ ծանր պարտութիւն մը կրեց, բայց անոր համապատասխան լրջութիւնը չունի ո՛չ քաղաքացիութիւնը, ո՛չ ալ քաղաքական ղեկավարութիւնը: Անտեսելով 44-օրեայ պատերազմի ողբերգութիւնը, մեր զոհերը, մեր նահատակները, չթաղուած մեռելները, այս բոլորը մէկ կողմ դրած, բոլորը խելայեղ ընտրապայքարի ձեռնարկած են, փաստելու համար, որ ով աւելի ժողովրդականութիւն ունի, կամ ով կրնայ ղեկը իր ձեռքը առնել, մինչդեռ նաւը կ’ընկղմի, նաւուն ղեկը ձեռք առնելը այնքան իմաստալից չէ որքան նաւը ընթացքին մէջ պահելը: Ես առիթը ունեցած եմ անդրադառնալու մեր մամուլին մէջ, թէ այս տարածաշրջանային մէջ քաղաքական մեծ տեղաշարժեր կան, ոմանք մեզի համար շատ վտանգաւոր են, իսկ ոմանք ալ մեզի համար պատուհաններ կրնան բանալ, սակայն, այս երկրին մէջ մենք դիւանագիտութիւն չունինք որ կարենանք օգտուիլ այդ պատեհութիւններէն եւ զգուշանանք վտանգներէն: Ամերիկայի պէս երկիր մը իր արտաքին գործոց նախարարութեան փոխանորդը կը ղրկէ այստեղ եւ երկիրը դիւանագէտ մը չունենալով, զինք կ’ընդունի վարչապետի պաշտօնակատարը, որուն դիւանագիտական մակարդակն ու «ունակութիւններ»ը բոլորիս յայտնի է։ Իսկ քաղաքացիութեան անտեղեակութիւնը, քիչ մը շփոթութեան կը մատնեն զիս: Ես միշտ ետ կ’երթամ պատմական մեր հանգրուաններուն, թէ ինչպէս մեր պետականութիւնը կորսնցուցինք, ինչպէս Կիլիկիոյ թագաւորութեան շրջանին մեր իշխանները անհամերաշխ եղան ու մեմլուքները եկան ու մեր երկիրը առին, նաեւ Առաջին հանրապետութեան շրջանին ինչպէս դաշնակցականներն ու պոլշեւիկները զիրար բզկտեցին եւ մեր երկրի ինքնիշխանութիւնը ձեռքէ գնաց։ Հիմա կը տեսնեմ, որ ճիշդ այդպիսի մթնոլորտի մէջ ենք, պատմութիւնը ինքզինք կը կրկնէ, բայց ժողովուրդը կ’երեւի պատմական յիշողութիւն չունի որ զգաստանայ եւ անդրադառնայ, որ մենք նոյն վտանգին առջեւ ենք այսօր։
– Այսօր, ճիշդ է, որ 23 կուսակցութիւն եւ 4 դաշինք կը մասնակցին ընտրութիւններուն, բայց անոնցմէ շատեր գիտեն թէ պիտի չկրնան հատել Խորհրդարանի հասնելու պահանջուած շեմը: Ինչպէ՞ս կը դիտարկէք այս վիճակը, ո՞րն է Հայաստանի համար լաւագոյն ընտրանքը ձեր կարծիքով:
Երբ պատերազմ տեղի կ’ունենայ, երբ երկրի ճակատագիրը խնդրոյ առարկայ է, որեւէ խելացի առաջնորդութիւն պէտք չէ ընտրութեան երթայ: Երբ մեր առաջին անկախութիւնը կը հիմնէինք, Արամը տիքթաթոր հռչակեցին, որպէսզի երկրին թիկունքը պաշտպանուած ըլլայ, եւ այդ ձեւով երկիրը յաղթական դուրս ելաւ ու կրցաւ ոտքի կանգնիլ: Հիմա ժողովրդավարութեան մասին կը խօսինք, բայց այս օրերուն, երկրի ողնասիւնը պաշտպանելու համար բարի տիքթաթորի մը պէտք է ունինք, որ նախ երկրին շահերը հետապնդէ, սահմանները պաշտպանէ, բնակչութիւնը պահպանէ։ Իմ կարծիքով պէտք էր շատ կտրուկ ոչ ժողովրդավարական միջոցներու դիմուէր, որովհետեւ մեր առաջնահերթութիւնը նախ երկիրը փրկելն է, յետոյ ժողովրդավարութիւն հետապնդելը։ Պէտք չէ ժողովրդավարութիւնը առաջ դնենք եւ չափազանց ազատականութեամբ ընտրութիւն ընենք, եւ ով որ յաղթէ այս երկիրը առաջնորդէ: Երբ վիճակագրութիւններուն նայինք, ժողովուրդին կէսը չի մասնակցիր ընտրութիւններուն եւ եթէ մասնակցողներուն 1/3րդը քուէարկէ Փաշինեանին կամ իր խումբին, այդ կը նշանակէ որ փոքրամասնութեան փոքրամասնութիւնը երկրին ճակատագիրը ձեռք պիտի առնէ, եւ երթայ հոն, ուր արդէն հասած էինք ասկէ առաջ…։
-Կովկասի մէջ տեղի ունեցող գործընթացներուն առընթեր, տակաւին շատ յստակ չէ ԱՄՆ-ի ընդհանուր կեցուածքը։ Իբրեւ ամերիկահայ գործիչ, ինչպէ՞ս կը դիտարկէք Կովկասի մէջ այս տարրալուծարանային վիճակը:
Իսկապէս տարրալուծարանային վիճակի մը մէջ ենք։ Մենք գիտենք, որ վերջին տարիներուն թուրքերը եւ ռուսերը իրարու հետ անուղղակի կերպով «կը ճակատին», ոչ միայն Կովկասի, այլ նաեւ Մերձաւոր Արեւելքի տարբեր թէժ կէտերու մէջ։ Յստակ է նաեւ, որ հաշիւներու բերումով անոնք դէպի համագործակցութեան փուլի մը անցան ու այդ մէկը երեւելի դարձաւ նախ Սուրիոյ մէջ, ու ապա այլ երկիրներու մէջ։
Երբ ուժերու հաւասարակշռութիւն մը ստեղծուեցաւ, իւրաքանչիւրը իր շահերը սահմանափակելով կայք մը ստեղծեց Սուրիոյ մէջ: Նոյնը պատահեցաւ նաեւ Լիպիոյ մէջ: Այս երկու ուժերու ճակատումի գործընթացի եզրակացութիւնը բացայայտ էր որ պիտի հասնէր ու աւարտէր Կովկասի մէջ, ասիկա մեր ղեկավարութիւնը պէտք է տեսած ըլլար: ՆԱԹՕ-ի ղեկավարութիւնը, Եւրոպական Միութիւնը անդրադարձած են, որ Թուրքիան իր ՆԱԹՕ-ի հովանին գործածելով իր սեփական շահերը կը հետապնդէ, հետեւաբար Ամերիկան ու Եւրոպան սկսան մտահոգուիլ եւ բարձրաձայնել: Ինչպէս որ Մաքրոն բարձրաձայնեց եւ Հայաստանի ի նպաստ որոշում առին ֆրանսական խորհրդարանին մէջ, նաեւ Ամերիկան իր տեսակէտը յստակօրէն պարզեց ըսելով որ համաձայն չեն այն կարգադրութեան որ Թուրքերն ու ռուսները ըրած են, եւ կ’ուզեն, որ Արցախի հարցը քննուի Մինսքի Խումբի շրջանակներուն մէջ։Ասիկա շահաւէտ պատուհան մըն է մեզի համար է, որմէ կրնանք օգտուիլ: Իսկ ինչ կը վերաբերի ռուսերուն, ապա պէտք է առարկայական կերպով մօտենալ, ռուսերուն հաշւոյն եթէ կու գայ մեզի օգնելը պիտի օգնեն, իսկ եթէ ոչ՝ պիտի չօգնեն, թուրքերուն հետ հակադրուելով ռուսերուն ընդհանուր կարողականութիւնն ալ պարզուեցաւ, անիկա այն չէ ինչ որ իրենք կը յաւակնին եւ ինչ որ մեր երեւակայութեան մէջ գոյութիւն ունէր, յամենայն դէպս ռուսերէն չենք կրնար ակնկալել որ իրենց շահերուն դէմ ելլելով կամ նոյնիսկ չէզոք մնալով մեզի օգնեն, այդպիսի բան քաղաքականութեան մէջ չկայ:
– Նկատելի է, որ հարաւային Կովկասի մէջ թուրքերը բոլորովին նոր տրամադրութեամբ խաղին մէջ մտած են, դուք ի՞նչ վտանգներ կը տեսնէք, արդեօ՞ք մտահոգ էք:
Թուրքերը 600 տարի կայսրութիւն ղեկավարած կառավարման աւանդոյթներ ունին, որքան ալ որ ըսենք թէ թուրքերը տգէտ են, վատ են, բայց անոնք շատ ճկուն են դիւանագիտութեան մէջ եւ շատ աւելի առաջ են քան մեր երկիրը իր դիւանագիտութեամբ:
Ամէնէն մեծ վտանգը այն է, որ Թուրքիան երկու կողմէն մեր սահմաններուն վրայ է: Նախիջեւանի մէջ են եւ նաեւ վերջերս Շուշիի մէջ դաշինք կնքելով փաստօրէն հիմքը դրին Թուրքիա-Ատրպէյճան դաշնութեան: Ատրպէյճանը դիւանագիտութիւն չունի եւ եթէ յաղթեցին, ապա յաղթեցին այն պատճառով, որ Թուրքիան անոնց տրամադրեց, թէ դիւանագիտակա՛ն հմտութիւններ ու թէ ալ արդիական զէնքեր։ Ատրպէյճանը խաբկանքի մէջ է որ յաղթած է, ու Պաքուի մէջ չեն ալ գիտակցիր, որ իրենց երկիրը իրենց ձեռքէն կ’երթայ: Այս վտանգին դէմ ռուսերը մեզ պիտի չպաշտպանեն թուրքերէն այլ՝ իրենք իրենց: Թուրքիոյ նախագահի խորհրդատուն եւ իր գրասենեակի վարիչը՝ Իպրահիմ Քալընը սպառնացած էր Ռուսաստանին, որ 25 միլիոն իսլամ կայ այնտեղ, որոնք կրնան «պայթեցնել» ներսէն Ռուսաստանը: Թուրքերը իսլամը զէնքի վերածած են: Ասկէ առաջ, սպառնացած են Գերմանիոյ, Էրտողան յայտարարած է որ ամէն մէկ թուրք 5 զաւակ պէտք է ունենայ Եւրոպայի մէջ, որպէսզի Եւրոպան գրաւեն: Ասիկա իսկական վտանգ է եւ եթէ Եւրոպան լուռ մնայ ատոր դիմաց, ապա յստակ է, որ այդպէս իրենք իրենց ճակատագրին հետ կը խաղան:
-Օրերս ՀՀ առաջին նախագահը հարցազրոյցի մը ընթացքին շատ վտանգաւոր յայտարարութիւն մը ըրաւ այն իմաստով որ Ատրպէյճանը վաղը միջազգային հանրութեան պիտի ստիպէ որ Արցախը ճանչցուի, որպէս Ատրպէյճանի բաժին. Դուք ինչպէ՞ս կը մեկնաբանէք այդ խօսքը։
Թուրքերուն ուզածը այդ է, եւ կը կարծեն, որ քանի մենք պարտուած վիճակի մէջ ենք ամէն ինչ պատրաստ ենք ընդունելու: Ալիեւը վերջին շաբաթներուն քանի անգամ կրկնեց, թէ իրենք խաղաղութեան դաշինք կ’առաջարկեն Հայաստանին եւ Հայաստան կը մերժէ, այդ առաջարկը։ Բայց երբ այդ խաղաղութեան դաշինքին կափարիչը բանաս պիտի տեսնես ինչպիսի վտանգ կայ, այնտեղ նախապայման կայ որ Հայաստանը դաշինք կնքէ որ Ղարաբաղը Ատրպէյճանին մաս կը կազմէ: Եթէ այդ է խաղաղութեան դաշինքը, ուրեմն խաղաղութեան դաշինք չէ այլ նոր պատերազմի մը հիմնաքարն է:
– Այս բոլորն հաշուի առնելով, ո՞րն է ելքը մեզի համար:
Նախ եւ առաջ մեր տունը պէտք է կարգի բերենք եւ համաձայնութիւն ըլլայ իշխանութեան շուրջ: Լեւոն Տէր Պետրոսեան ակնարկութիւն մը ըրաւ, որ այս բազմաթիւ կուսակցութիւններու իրարանցումին մէջ, հաւանականութիւն կայ որ կողմերէն մէկը գերազանց առաւելութիւն չունենայ եւ պարտադրաբար համաձայնական համերաշխական կառավարութեան մը երթալ, ատիկա անկախ մեր խաղացողներու կամքէն մեզի պարտադրուած դրական արտայայտութիւն մըն է: Նաեւ Էտմոն Մարուքեան ըսաւ եթէ կառավարութիւն պիտի կազմուի, հիներուն մէջ ալ փորձագէտներ եւ տնտեսագէտներ կան, որոնցմէ կարելի է օգտուիլ, պէտք է Հայաստանի բոլոր ուժերը նկատի ունենալ: Բացարձակ իրարամերժութեան վիճակին մէջ երկիրը չի կրնար ոտքի ելլել: Մեր դիւանագիտութիւնը արտաքին գործոց նախարար չունի, բայց կը հայհոյեն ու կ’անտեսեն նախկին փայլուն դիւանագէտները, որոնք մեր դրամագլուխներն են, ինչպէս Օսկանեանը, Նալպանտեանը, Լիպարիտեանը, բայց մարդիկ սահմանէն անդին չեն ուզեր տեսնել: Նոր իշխանութեան մօտ լաւ բանը այն էր, որ թարմ ուժերով եկան բայց անփորձ էին եւ երկիրը այս աղէտին հասցուցին, մերժելով իմաստուն տարրերը: Օրինակ Տէր Պետրոսեան իմաստուն ղեկավար է, Քոչարեանը շատ ջղուտ ղեկավար է հակառակ որ շատեր կ’ըսեն, որ մեծ սխալներ գործած է։ Օրինակի համար Էրտողանը սրիկայ մըն է, բայց կայսրութեան վերածած է Թուրքիան: Ռուսերը Փութինը ունին, որուն մասին շատ բաներ կ’ըսուին, բայց ջիղ ունեցող, կամք ունեցող, երկիրը ոտքի պահող ղեկավար է: Այս աշխարհամասին մէջ հերոսապաշտութիւնը երբեմն կը շփոթուի քաղաքականութեան հետ, երկիր մը այդպիսի ղեկավար կ’ուզէ:
– Ներկայիս դաւադրապաշտական տեսութիւնները մեր կենցաղին մէջ մտած են, կ’ըսուի թէ ի յառաջագունէ համաձայնութիւն կար ու այս ամէն ինչը արդէն պատրաստուած էր բայց Փաշինեանին օրուան մնաց. Դուք ինչպէ՞ս կը վերլուծէք այդ խօսքերը ու ինչպէ՞ս կ’ընդունիք այդ մօտեցումը:
Ինչ կը վերաբերի Փաշինեանի կողմնակիցներէն շրջանառութեան դրուած տեսակէտներուն, որ այս պատերազմը 30 տարիէ ի վեր կը պատրաստուէր եւ պատահեցաւ Փաշինեանին օրով, ապա այդ տեսակէտը ճիշդ չէ։ Այդ մարդիկ, եթէ նոյնիսկ մեծ սխալներ գործեցին, կամ բացթողումներ ունեցան, կամ սխալ քաղաքական քայլեր առին բայց փաստը այն է որ 30 տարի մեծ պատերազմ չեղաւ: Վերջին տարիներուն, տարածաշրջանի զարգացումներէն ելլելով, Թուրքիան որոշ գործելաձեւ մը ստեղծած էր իր իշխանութիւնը տարածելու համար, բայց մենք չտեսանք որ ան կը մօտենայ մեր սահմաններուն, եւ պէտք էր ամէն գնով խուսափէինք: Իսկ այն բոլոր տեսակի պատճառաբանութիւնները, որոնք մասնաւորապէս շրջանառուեցան Փաշինեանի կողմէ, ըստ որոնց եթէ ան նախքան պատերազմի թեժացումը, եթէ զիջումներու երթար, ապա պիտի կոչուէր դաւաճան, այդ մէկն ալ բացարձակապէս անընդունելի է։ Ի վերջոյ նոյնիսկ եթէ պաշտօնը պիտի կորսնցներ պէտք է այդ զիջումը ըներ եւ ըսեր որ արդարացումս այն է, որ ես իմ որոշումովս 5000 մարդ փրկեցի…։ Քաղաքական իրապաշտութիւնը հիմնարար առանցք է, ու ժողովրդային բանասիրութեան զոհ երթալը դիւանագիտութիւն չէ։ Երբեմն ժողովրդային կամքին դէմ պիտի երթաս ցոյց տալով որ դուն այս ժողովուրդին շահուն համար կ’աշխատիս:
– Այս բոլորի լոյսին տակ, որեւէ լաւատեսական մօտեցում մը ունի՞ք։
Կը յուսամ, որ այս ընտրութիւններուն, ժողովուրդը կը սթափի, ինքզինք կը հաւաքէ, սահման չի դներ իր բոլոր ուժերուն միջեւ եւ ձեռք կ’երկարէ իր ընդդիմախօսին մեր ազգային փրկութեան համար։ Այն ատեն գոնէ մեր ներքին հաւասարակշռութիւնը կը ստեղծուի եւ անկէ ետք միայն դուրսի հետ կրնանք հաշուի նստիլ: Բայց այս վիճակով, անկախ անկէ, թէ ով կը յաղթէ, աշխարհի հզօր ուժերուն հետ դժուար թէ մենք կարենանք լեզու գտնել եւ ապահովել Հայաստանի ապահովութիւնը։
Հարցազրոյցը՝ Սագօ Արեանի
