Ամերիկեան վիզայի դիմումներ ու յարակից փաստաթուղթեր պատրաստող երեւանեան գործակալութիւններէն մէկուն տնօրէնը, նախկին լրագրող, օրերս մտերմաբար ինծի կը յայտնէր, թէ անձնակազմի սակաւութեան եւ դիմումներու առատութեան պատճառով Ամերիկեան դեսպանատան հիւպատոսական բաժինը մինչեւ յառաջիկայ Փետրուար յետաձգած է նոր դիմումներու ընդունումը սովորական վիզայի համար:
Առանց բարեկամիս վկայութեան ալ կարելի է պարզ աչքով նկատել, թէ Միացեալ Նահանգներ մեկնողներուն եւ մեկնիլ փափաքողներուն թիւը զգալիօրէն շատցած է, ինչ որ կը յուշէ կամ ենթադրել կու տայ արտագաղթի նոր ալիքի մը մասին, ոչ միայն դէպի Մ. Նահանգներ, այլ նաեւ այլեւայլ եւրոպական երկիրներ, բացառութեամբ Ռուսաստանի, որ 90-ական թուականներուն, ինչպէս յայտնի է, գաղթականութեան գլխաւոր թիրախն էր հայաստանցիներուն` 800 հազարէն մինչեւ 1 միլիոն ներգաղթեալներով: Հիմա Ռուսաստանը, յատկապէս պատերազմական այս օրերուն գրաւիչ տեղ մը չէ հայերուն համար: Ընդհակառակը, պատմութեան մէջ առաջին անգամ Երեւանն է շատ գրաւիչ դարձեր յատկապէս երիտասարդ ռուսերուն համար, որոնք օգտուելով ամերիկեան ու եւրոպական հակառուսական պատժամիջոցներէ զերծ ըլլալու Հայաստանի դիւրութիւններէն,- համացանցային ազատ կապ, դրամատնային աշխոյժ սպասարկութիւններ եւայլն,- հոս` Երեւան փոխադրած են իրենց արտասահմանեան գործառոյթները, միաժամանակ երկինք բարձրացնելով վարձու բնակարաններու, սննդեղէնի, փոխադրամիջոցներու, հաճոյքի վայրերու եւ մանաւանդ խմելարաններու գիները: Անոնց ներկայութեամբ զգալիօրէն մեծցած են կարգ մը դրամատուներու դրամագլուխները, մտահոգութիւն պատճառելով մասնագէտ ֆինանսիստներու, քանի որ ռուսական ներկայութիւնը, ուշ կամ կանուխ, ժամանակաւոր բնոյթ կը կրէ եւ, հետեւաբար հետագայ defolt-ի պատճառ կրնայ դառնալ:
Առայժմ մէկ կողմ ձգելով այս վերջին` շատ կարեւոր խնդիրին քննութիւնը, մանաւանդ որ անիկա կը պահանջէ մասնագիտական հմտութիւններ, վերադառնանք մեր բուն նիւթին:
Որո՞նք են պատճառները արտագաղթելու ցանկութեան այս նոր մագլցումին:
Պաշտօնական կամ ստուգուած տուեալներու եւ մասնագիտական վերլուծութիւններու բացակայութիւնը մեզի թոյլ չի տար հաւաստի եւ սպառիչ եզրակացութիւններու յանգիլ: Փոխարէնը, անձնական դիտարկումներու, ծանօթներու հետ զանազան զրոյցներու եւ վիճակագրական սուղ տուեալներու համադրումով կարելի է մի քանի պատճառ թուարկել.
ա) Անվստահութիւնը ապագայի նկատմամբ: Այո՛, այո՛, այլեւս շատ քիչեր կը հաւատան վարչապետին նախընտրական կարգախօսին: «Կա՞յ ապագայ», հարց կու տար եւ ինք ալ վստահ կը պատասխանէր իր հարցումին` «Կա՛յ ապագայ»: Շատ-շատեր այժմ ծիծաղելի կը գտնեն այդ խօսքը: Յաջորդ հինգ տարիներուն պատահած աղէտները` պատերազմ, պարտութիւն, Արցախի մեծ մասի կորուստ, բուն Հայաստանի տարածքներու դէմ սողացող ոտնձգութիւններ, աջէն ու ձախէն սպառնալիքներ, բարեկամ համարուած երկիրներէ անտեսում` հետեւանք ձախաւեր դիւանագիտութեան, անտեղի կամ անօրինական ձերբակալութիւններ, բանտարկութիւն, ատելութեան խօսք, ազգային արժէքներու նկատմամբ արհամարհանք, ազգային մէկութեան գաղափարի նկատմամբ քամահրանք, իսկ վերջին 8 ամիսներուն արցախահայութիւնը սովամահութեամբ ոչնչացնելու թուրք-ազերիական ճնշումներուն դէմ պաշտօնական Երեւանի անզօրութիւն,- այս բոլորը մեր երկրին մէջ ստեղծած են անվստահութեան, անպաշտպանուածութեան մթնոլորտ մը, որ ամբողջական ժխտումն է աւելի լաւ ապագայ մը ունենալու յոյսերուն:
բ) Հայաստանը դարձած է ոչ փրոֆեսիոնալ կառավարման model: Մէկ օրինակ կը բաւէ կառավարութեան ապիկարութիւնը նաեւ գետնի վրայ ներկայացնելու համար: Այս օրերուն այգեկութը սկսած է: Հազարաւոր այգեպաններ չեն գիտեր ի՞նչ ընել իրենց մեծ դժուարութեամբ եւ ծախսերով աճեցուցած խաղողը իրացնելու համար: Անոնց հիմնական սպառողները կամ յաճախորդները խմիչք` օղի, քոնեաք արտադրող բազմաթիւ ընկերութիւններն են, որոնք կը նախընտրեն փոխանակ տեղական խաղողի` Պուլկարիայէն կամ այլ երկիրներէ խաղողի spirit ներմուծել, քիչ մը աւելի աժան: Խելացի կառավարութիւն մը օրէնքի ուժով պիտի սահմանափակէր կամ կրկնակի անգամ բարձրացնէր ներմուծուող այդ ապրանքին գինը եւ ստիպէր գործարաններուն` տեղական ապրանքը գնել:
Եւ այս օրինակը կը տարածուի տնտեսական շատ-շատ մարզերու վրայ: Հայաստանի տնտեսութիւնը այսօր գերազանցապէս հիմնուած է ներածումներու վրայ, փոխանակ արտադրական միաւորներ ստեղծելու եւ գործազրկութեան նիշը նուազեցնելու:
Ներկայ իշխանութիւնը առիթը չի փախցներ կրկնելու, թէ պետական պիւտճէն լեցուն է, նոյնիսկ յաճախ օգտագործելով «աննախադէպ» արտայայտութիւնը: Եթէ այդպէս է, ու ես կը հաւատամ որ այդպէս է, հապա ինչո՞ւ անցնող մի քանի տարիներուն արտադրական կամ արդիւնաբերական որեւէ մեծ կամ միջին տարողութեան գործարան չստեղծուեցաւ պետական վարկով կամ օժանդակութեամբ:
Միայն մէկ պաշտօնական տուեալ` խօսուն եւ աղէտալի, եթէ նկատի ունենանք այն իրականութիւնը, որ Հայաստանի բնակչութեան շուրջ 60 տոկոսը գիւղատնտեսութեամբ եւ անոր յարակից գործերով կը զբաղի. Երեւանի գիւղատնտեսական (Աքրարային) համալսարանը այս տարի 600-ի փոխարէն 40 նոր ուսանող պիտի ունենայ: (Հոս աւելորդ չեմ համարեր յիշեցնելու, որ հնագոյն այդ համալսարանին շէնքը 30-ական թուականներուն կառուցուած է մեր «Պայքար» թերթին հանգանակած գումարներով):
Թերեւս աւելորդ է ըսել, որ պետական պիւտճէին կարեւոր մասը կը ծախսուի «աննախադէպ» ուռճացուած ոստիկանական ուժերու, պետական պաշտօնեաներու, դատաւորներու եւ դատախազներու ՙաննախադէպ՚ բարձր ամսականներուն, պարգեւավճարներուն, ինքնաշարժներուն, այցելութիւններուն եւ զուարճանքներուն վրայ: Այլ խօսքով` գումարները կը ծախսուին միայն այն կառոյցներուն, շրջանակներուն եւ անհատներուն վրայ, որոնք կ’ապահովեն իշխանութեան յարատեւումը:
Ինչպէս կը տեսնուի, երիտասարդ սերունդի ապագայի անհեռանկարութիւնն է, որ պատճառ կը դառնայ արտագաղթելու տրամադրութեան ձեւաւորումին, մանաւանդ ա՛յն երիտասարդութեան, որ տակաւին ամուսնացած չէ, ընտանիք չէ կազմած, չունի կաշկանդող որեւէ պատասխանատուութիւն եւ պատրաստ է, ինչպէս ժամանակին, բախտ որոնելու արկածախնդրութեան ընդառաջ երթալ:
գ) Այս իմաստով ամենամտահոգիչը, դարձեալ երիտասարդ սերունդին առնչուող, բանակային տարիքի հասած կամ հասնող տղոց խնդիրն է:
Հայաստանէն արտագաղթող կամ արտագաղթելու տրամադրութիւն ունեցող ընտանիքներու մեծ մասը, անձնական դիտարկումով, 12-16 տարեկան տղայ զաւակ ունեցողներուն կը վերաբերի: Յատկապէս 44-օրեայ պատերազմէն ետք, ուր ամբողջ սերունդի մը, շուրջ 5000 հոգի, զոհուիլը տեսանք: Անոնց մայրերու եւ միւս հարազատներու խոշտանգին ու նուաստացումին, ինչպէս նաեւ շուրջ 10 հազար հաշմանդամ դարձած տղոց նկատմամբ, մեղմ խօսքով, ոչ պատշաճ վերաբերմունքին, բնական է մեր նորահաս այդ սերունդի` հայրենիքը լքելու տրամադրութեան բորբոքումին: Եւս առաւել, երբ փնթիութեան, անկազմակերպ ըլլալու եւ անպատասխանատուութեան պատճառներով վկայ կ’ըլլանք ոչ պատերազմական իրավիճակներու մէջ մեր զինուորներու սպանութեան, առեւանգումին, գերեվարութեան եւ, ամենացնցիչը` Ազատ գիւղին մօտ 15 զինուորներու հրդեհի զոհ դառնալու դէպքը, որմէ ետք բազմաթիւ ծնողներ բնական հարց տուին` «ո՞ւր կ’ուղարկենք մեր տղաքը, ինչո՞ւ համար, որպէսզի անոնց դիա՞կը ստանանք»: Ու մտայնութիւն, աւելի ճիշդ` համոզումը, թէ աւելի ճիշդ է անոնց հեռացումը այս երկրէն: Համոզում` որ տեւական ազդեցութիւն, հետեւանք պիտի ունենայ մեր ազգի ու պետութեան հետագայ կեանքի, նոյնիսկ գոյութեան վրայ թէ՛ սերնդագործութեան, թէ՛ աշխատոյժի, թէ՛ պաշտպանունակութեան իմաստով:
Այո՛, ազգովին կանգնած ենք արտագաղթի նոր ալիքի մը դիմաց, աղէտաբեր` ըստ ամենայնի, նահանջակիր` ամենեքեան:
Ցնցուելու եւ ցնցելու ժամանակն է:
ՅԱԿՈԲ ԱՒԵՏԻՔԵԱՆ
Երեւան
«ՊԱՅՔԱՐ» շաբաթաթերթ
