Առայժմ դժուար է եզրակացնել, թէ ի՞նչը մղեց ՀՀԿ-ին ընդամէնը կէս օրում փոխելու իր անտեղիտալի կեցուածքը եւ յայտարարելու, թէ յառաջիկայ Մայիսի 8-ին Հայաստանը կունենայ ոչ ՀՀԿ-ական նոր վարչապետ. կարեւոր մայրաքաղաքներից ստացուած շտապեցնող թելադրանքնե՞րը, Մարտի 2-ին երկրի գրեթէ ամբողջովին անդամալուծուած վիճա՞կը, թէ՞ սեփական շարքերը կուռ պահելու մտահոգութիւնը: Թերեւս այդ բոլորը՝ համատեղ: Ներկայ պահին կարեւորը այն է, որ մեր երկիրը կարող է դուրս գալ փակուղային վիճակից եւ ի վերջոյ օժտուել նոր, համաձայնեցուած կառավարութեամբ: Աւելին մուտք գործել քաղաքական նոր իսկական պառլամենտարիզմի դարաշրջան, եթէ…
Վերեւում գործածեցի «համաձայնեցուած» բառը, ոչ պատահաբար: Դա տարբեր է «համաձայնականից», եւ բոլորովին տարբեր «ազգային համաձայնականից»: Դա այն է, ինչը արդէն մէկ դարուց աւել կիրառւում է եւրոպական շատ երկրներում եւ կոչւում է «փոքրամասնական կառավարութիւն»: Այսինքն մի կառավարութիւն, որի վարչապետը, տուեալ խորհրդարանում մեծամասնութիւն չունենալով հանդերձ ընտրւում է անհրաժեշտ մեծամասնութեան ձայներով, սակայն չի հանդիսանում մեծամասնութեան ընտրած վարչապետը, սակայն իր գործունէութեան ընթացքում տուեալ երկիրը կառավարում է միւս կուսակցութիւնների հետ փոխադարձ համաձայնութիւնների եւ քաղաքական սակարկութիւնների պայմաններում, մինչեւ… յաջորդ հերթական կամ արտահերթ ընտրութիւններ:
Որպէս կանոն նման կառավարութիւնները համարւում են տկար կամ կախեալ: Սակայն տկարութիւնը պատճառ չի դարձել, որ, օրինակ, նման մօտելը չկիրառուի պառլամենտական կառավարման ամենադասական երկրում Մեծ Բրիտանիայում, նոյնիսկ երկրի համար ճակատագրական պահերին, ինչպէս Առաջին համաշխարհային պատերազմի նախօրէին կամ Ուինսթոն Չէրչիլի վարչապետութեան ժամանակաշրջանում:
Սակայն փոքրամասնական կառավարութիւնների դասական օրինակը մեզ տալիս է Դանիան, որտեղ նման կառավարութիւնները, առնուազն վերջին 40-50 տարիներին, աւելի յաճախ են ստեղծուել, գործել եւ գործում, քան մեծամասնականները: Եւ յաջողութեա՛մբ, որի բանալին, ինչպէս ասուեց վերեւում, վարչապետի եւ իր թիմակիցների ճկունութիւնն է, փոխզիջումնային գործելակերպը, այլ խօսքով իսկական պառլամենտարիզմը:
Անշուշտ, փոքրամասնական կամ կախեալ կառավարութիւնները հէնց հաւեսի համար չեն ստեղծւում: Այլ փակուղային իրավիճակի հետեւանքով կամ արդիւնքում, հէնց այնպիսի իրավիճակում, ինչպիսին առկայ է մեր երկրում, ուր հասարակութեան ամենալայն շերտերը մերժում են խորհրդարանում հանգիստ մեծամասնութիւն ունեցող ՀՀԿ-ի եւ վերջինիս սկզբնապէս առաջադրած, ընտրած եւ այնուհետեւ հրաժարական տուած վարչապետի միահեծան, գրեթէ միապետական կառավարումը, իսկ այնուհետեւ նոյնինքն ՀՀԿ-ի գերիշխանութիւնը: Ռամկավարական-դեմոկրատական երկրներում նման փակուղային վիճակից դուրս պրծնելու ձեւերից մէկը կը լինէր հանրաքուէի կամ խորհրդարանական արտահերթ ընտրութիւնների անցկացումը: Դժբախտաբար մեր պարագայում այդ երկու ելքերն էլ դժուար իրագործելի են. հանրաքուէն մեր Սահմանադրութեան պայմաններում գործնականում անիրագործելի է, իսկ արտահերթ ընտրութիւնները- ահա՛ գլխաւոր խոչընդոտը- շատ դժուար է լինելու հրել ՀՀԿ-ի կոկորդից ցած, քանի որ իբրեւ իշխանութիւն նրան մնացել է այդ վերջին պատառը խորհրդարանական մեծամասնութիւնը, որն անշուշտ ժամանակաւոր է ըստ ամենայնի:
Անշուշտ կայ նաեւ մէկ այլ ելք բռնի յեղաշրջումը, որը մեր օրակարգից կտրականապէս դուրս է, դուրս էլ պէտք է մնայ:
Հետեւաբար միակ ելքը, անկախ «Ելքի» ու նրա լիտերի նախընտրութիւններից, ժամանակաւոր փոքրամասնական կառավարութեան կազմումն է, հասկանալով հանդերձ այն ահռելի դժուարութիւնները, որոնք դէմ են առնելու դրա կայացմանը եւ ընթացքին սկսած կառավարութեան կազմութեան, իւրաքանչիւր օրինագծի ընդունման, նոյնիսկ լաւագոյն նախաձեռնութեան հաստատման գործում, գումարած համապատասխան եւ անհրաժեշտ աւանդոյթների բացակայութիւնը ե՛ւ մեր հասարակութեան, ե՛ւ իշխանական-քաղաքական օղակներում, եւ ոչ միայն:
Դժուար է լինելու, շատ դժուար: Պահանջւում է ճկունութիւն, ոչ սկզբունքային հարցերում զիջողականութիւն, ներքաղաքական սակարկութիւններ, ռեւանշիզմի դէմ պայքարելու կարողութիւն, թուացեալ իւրայինների դաշունահարումներից խուսափում: Դժուար բայց վարձահատոյց:
Որովհետեւ այդ կերպ Հայաստանը կարող է թեւակոխել իսկական պառլամենտարիզմի ժամանակաշրջան. դա կը լինի պատմական նշանակալից նուաճում մեր երկրի ու ժողովրդի համար:
